1. Φθαρμένες εξουσίες

Μπορούμε να μιλήσουμε για «αραβική άνοιξη»; «To φαινόμενο του "ντόμινο" είναι επινόηση των ΜΜΕ» δήλωσε στην ισπανική καθημερινή εφημερίδα «ελ παΐς» ο υπουργός εξωτερικών της ΑλγερίαςΜουράντ Μεντελσί (Mourad Medelci). Λίγοι όμως συμφωνούν μαζί του...

Πολλοί διανοούμενοι μιλούν ήδη για «"τυνησιοποίηση" των αραβικών κρατών»,πραγματικός κίνδυνος ισλαμοποίησης των εξεγέρσεων» , που στην Υεμένη και την Αλγερία μπορεί να «διεθνοποιηθούν». Στην Αλγερία ιδιαίτερα τα πράγματα είναι εξόχως περίπλοκα. «Τα τραύματα τουδεκαετούς εμφυλίου πολέμου είναι πολύ έντονα», αποκαλύπτει ο ιστορικός Μοχάμεντ Χαρμπί(Mohammed Harbi), επίτιμος καθηγητής του πανεπιστημίου «Παρί-8». «Επιπλέον, το κράτος ελέγχει κάθε τμήμα της κοινωνίας, με έναν τρόπο που δε συναντάται πουθενά αλλού», συνεχίζει ο ιστορικός. «Αλλά αυτός ο έλεγχος παρεμποδίζει την κοινωνική λειτουργία, αλλάζει καταλυτικά τα δεδομένα του πολιτικού παιγνίου και παρακωλύει την εμφάνιση κάθε οργανωμένης αντιπολίτευσης». υπογραμμίζει. Το πρόβλημα όμως βρίσκεται στο ότι στη Λιβύη, το Μπαχρέιν και την Υεμένη υπάρχει «

2. Σιχαμένοι κληρονόμοι

Φαίνεται πως οι μοναρχικές δυναστείες δεν απειλούνται. «Στο Μαρόκο υπάρχει μια διάθεση για αλλαγή, αλλά η μοναρχία διαθέτει μια πραγματική πολιτική βάση και αληθινούς υποστηρικτές», εκτιμά οΜοχάμεντ Χαρμπί. «Στο Μπαχρέιν δεν αμφισβητείται αυτή καθ' εαυτή η μοναρχία... Το βασικό αίτημα είναι η ισότιμη μεταχείριση της σιιτικής κοινωνικής πλειοψηφίας από τη δυναστεία, που ανήκει στη σουνιτική μειονότητα. Στην Ιορδανία επίσης, δεν υπάρχει πράγματι διάθεση ανατροπής της μοναρχίας».

Αντιστρόφως, η οικογενειοκρατία των αυταρχικών καθεστώτων, στο πλαίσιο των οποίων οι πρόεδροι-δυνάστες οργανώνουν την μεταβίβαση της εξουσίας στα παιδιά τους, αποτελεί ευθέως στόχο της λαϊκής διαμαρτυρίας, είτε πρόκειται για τον Τζαμάλ Μουμπάρακ (Gamal Mubarak), που εθεωρείτο μέχρι πρότινος «φυσικός διάδοχος» του προέδρου Χόσνι ΜουμπάρακΣαΐφ Αλ-Ισλάμ (Saif Al Islam), το γιο του συνταγματάρχη Καντάφι (Kadhafi), που ανέλαβε την αιματηρή πάταξη της εξέγερσης. Σύμφωνα με τον Μοχάμεντ Χαρμπί, παρόμοιες πρακτικές υπεξαίρεσης της εξουσίας από γόνους πολιτικών είναι πια «καταδικασμένες». (Hosni Mubarak), είτε σήμερα για τον

3. Νέοι χωρίς προοπτική

Αυτοπυρπολούμενος, ο νεαρός Τυνήσιος έβαλε χωρίς να το ξέρει φωτιά στην πυριτιδαποθήκη την πολιτικής διαμαρτυρίας. Ο Μοχάμεντ Μπουαζίζι (Mohamed Bouazizi) μεταβλήθηκε αστραπιαία σε σύμβολο αυτής της αραβικής νεολαίας που δε διαθέτει επαγγελματική προοπτική, σε μια χώρα που το 40% του πληθυσμού είναι κάτω των 25 ετών.

«Από το Μαρόκο ως το Ιράκ, όλα τα αραβικά έθνη γνωρίζουν μια ταχεία αύξηση των νέων ηλικίας 18-25 ετών που κρούουν τις θύρες της αγοράς εργασίας σε μια εποχή που αυτή συρρικνώνεται, ιδίως στοΜαγκρέμπ», υπενθυμίζει ο Γιουσούφ Κουρμπάζ (Youssef Courbage), ερευνητής του «εθνικού ινστιτούτου δημογραφικών μελετών» (INED). «Οι οικονομίες των χωρών αυτών είναι ανίκανες να δημιουργήσουν αρκετές θέσεις εργασίας για να ικανοποιήσουν τη ζήτηση».

Η γεννητικότητα έχει υποχωρήσει κατά πολύ στον αραβικό κόσμο, έστω κι αν υφίστανται μεγάλες διαφορές μεταξύ της Τυνησίας, όπου η γεννητικότητα είναι αντίστοιχη με εκείνη της Γαλλίας, και της Υεμένης, όπου ο κανόνας είναι τα πέντε παιδιά ανά γυναίκα. Ορισμένες χώρες ολοκλήρωσαν τη «δημογραφική μετάβασή» τους, και πλησιάζουν τα ευρωπαϊκά δεδομένα, ενώ άλλες μόλις που αρχίζουν να το κάνουν. «Ο αραβικός κόσμος γνωρίζει μια δημογραφική εξέλιξη ανάλογη με εκείνη της Ευρώπης κατά το 17ο αιώνα», υπογραμμίζει ο Κουρμπάζ. «Τα αγόρια, και στη συνέχεια και τα κορίτσια, ξέφυγαν από τον αναλφαβητισμό. Πήγαν όλο και συχνότερα στο πανεπιστήμιο. Γίναμε μάρτυρες της ανόδου του πνεύματος της αμφισβήτησης και της εκκοσμίκευσης της κοινωνίας, αλλά και της αμφισβήτησης της γονικής εξουσίας· οι θρησκευτικές αρχές παίζουν περιθωριακό ρόλο».

Μολοταύτα, οι τρέχουσες επαναστάσεις δε θα έπρεπε να χαρακτηρισθούν «νεανικές». Στο δρόμο κατεβαίνουν όλα τα στρώματα της κοινωνίας.

4. Εκπτώχευση των μορφωμένων μεσαίων τάξεων

Ανάμεσα στα συνθήματα που δονούν τους τελευταίους τους δρόμους των αραβικών πόλεων, ιδιαίτερη θέση καταλαμβάνουν εκείνα που καταγγέλλουν την ακρίβεια και τους χαμηλούς μισθούς. «Ο αραβικός κόσμος κατακλύσθηκε από μια πολύ μορφωμένη γενιά που δεν κατόρθωσε να γνωρίσει ανοδική κοινωνική κινητικότητα λόγω μη διάθεσης εξειδικευμένων θέσεων εργασίας», σημειώνει ο Λαχσέν 'Ατσι (Lahcen Achy), Μαροκινός οικονομολόγος, ερευνητής στο «κέντρο "Κάρνετζι" για τη Μέση Ανατολή». Στην Αίγυπτο, το 40% του πληθυσμού ζει με εισόδημα μικρότερο από 2 δολάρια την ημέρα, κάτω δηλαδή από το όριο της «απόλυτης φτώχειας» του ΟΗΕ.

«Το χειρότερο όμως είναι πως τα κράτη αυτά, που αναδύθηκαν με την αποαποικιοποίηση, βίωσαν την συρρίκνωση της αγοραστικής δύναμης των πολιτών τους», συνεχίζει ο ειδήμων. Στην Αίγυπτο π.χ., τα παιδιά των -«χαϊδεμένων» επί Νάσερ (Nasser)- δημοσίων υπαλλήλων της δεκαετίας του '60, δεν μπόρεσαν να βρουν επαγγελματικές διεξόδους, παρά τα πτυχία τους, και υποβαθμίστηκαν στην κοινωνική κλίμακα. Στην Τυνησία, η αγοραστική δύναμη των εκπαιδευτικών και των δικηγόρων μειώθηκε εξαιτίας της ανόδου του τιμαρίθμου, ιδίως της τιμής των πρώτων υλών, κατά 10%-15%.

5. Ανισότητα και διαφθορά

Οι ανισότητες και ο παράνομος πλουτισμός των επιτηδείων εξηγεί επίσης εν μέρει το κύμα των κινημάτων διαμαρτυρίας που παρατηρείται σε πολλές αραβικές χώρες. Τα κράτη αυτά συγκαταλέγονται στα πιο άνισα στον κόσμο, από πλευράς κατανομής του εθνικού εισοδήματος, και στα πιο διεφθαρμένα, σύμφωνα με τους δείκτες και τις κατατάξεις που δημοσιεύει κάθε χρόνο η «διεθνής διαφάνεια». «Η διοίκηση είναι διεφθαρμένη», παρατηρεί ο οικονομολόγος Λαχσέν 'Ατσι. «Οι πολίτες δεν μπορούν να προσφύγουν στη δικαιοσύνη. Τους είναι αδύνατο να αμυνθούν απέναντι σε ένα σύστημα που είναι σαφές πως έχει κατασκευασθεί με σκοπό να τους φτωχαίνει».

Παράλληλα ο πληθυσμός γίνεται μάρτυρας του πλουτισμού μιας μειονότητας που διατηρεί δεσμούς με την εξουσία, και που επωφελείται από τα κύματα των ιδιωτικοποιήσεων ή την πώληση της κρατικής περιουσίας, οικειοποιούμενη γαίες, κτίρια κι επιχειρήσεις. «Αν κι ονομαστικά οι μισθολογικές διαφορές εξακολουθούν να είναι μικρές, στην πραγματικότητα το εισοδηματικό χάσμα διαρκώς διευρύνεται»,συνεχίζει ο Λαχσέν 'Ατσι. Επιπλέον, η φορολογική πολιτική δεν επιτρέπει την αναδιανομή των εισοδημάτων: «σε σχέση με την Ευρώπη, η φορολογία στον αραβικό κόσμο παραμένει χαμηλή. Στην Αίγυπτο φερ' ειπείν ο φόρος εισοδήματος φτάνει το πολύ στο 20%».

6. Απουσία βασικών ελευθεριών

Για τον Καμέλ Τζεντουμπί (Kamel Jendoubi), τον πρόεδρο του «ευρωμεσογειακού δικτύου ανθρωπίνων δικαιωμάτων» (REMDH), «η καταπίεση και η απουσία βασικών ελευθεριών, ιδίως εκείνης της έκφρασης» αποτελούν «τη βασική (και κοινή) αιτία» των εξεγέρσεων που αναταράσσουν τον αραβικό κόσμο.

Σύμφωνα με τον ίδιο, στην Τυνησία, την Αίγυπτο, και όλες τις άλλες χώρες όπου είχαμε διαδηλώσεις, αυτά είναι που ενοποιούν όλα τα κοινωνικά στρώματα και δημιουργούν ενιαία λαϊκά κινήματα. «Μη προνομιούχοι νέοι, άτομα προερχόμενα από τη μεσαία τάξη και άνεργοι πτυχιούχοι, όλους τους ενώνει η δίψα για ελευθερία και αξιοπρέπεια», εξηγεί. «Όλος ο αραβικός κόσμος δονείται από το βαθύ πόθο για ανθρώπινα δικαιώματα και δημοκρατία· ο κόσμος είναι έτοιμος και τη ζωή του ακόμα να δώσει προκειμένου να τα αποκτήσει», επισημαίνει, έστω κι αν προσθέτει πως είναι επίσης αλήθεια πως «αυτή η κοινή βούληση εκφράζεται διαφορετικά σε κάθε χώρα».

Σύμφωνα με τον ίδιο, «κοιτώντας τον υπόλοιπο κόσμο» ο αραβικός κόσμος συνειδητοποίησε «τη σημασία που έχει η έννοια του πολίτη, του ατόμου». «Διαπίστωσε την υπεξαίρεση στοιχείων της νεοτερικότητας από καθεστώτα οπισθοδρομικά και συντηρητικά». Εξ ου και η αγανάκτησή του, που εκφράστηκε στο δρόμο. «Οι άνθρωποι αποφάσισαν να τα δώσουν όλα για να ανοίξει ένα καινούργια κεφάλαιο, αυτό της ελευθερίας».

Όπως εκτιμά, «δεν είναι τυχαίο που αυτό το τσουνάμι ξεκίνησε από την Τυνησία», μιας που το καθεστώς του Μπεν Αλί (Ben Ali) ήταν «πρότυπο όσον αφορά τον έλεγχο του πληθυσμού».

7. Δραστήρια μέσα ενημέρωσης

Τα μίντια, ιδίως τα ηλεκτρονικά, λειτουργούν ως «αντηχείο των ποικιλόμορφων δυσαρεσκειών» αναλύει η Λουσί Μοριγιόν (Lucie Morillon), ειδήμων των νέων μίντια στους «ρεπόρτερ χωρίς σύνορα» (RSF). Σημειώνει παράλληλα πως «οι λαοί επαναστατούσαν και πριν το ιντερνέτ», αλλάπροσθέτει πως «η σύνδεση μεταξύ των διαδικτυακών και των μη-διαδικτυακών κινημάτων υπήρξε κρίσιμη».

Με την ανάλυση αυτή συμφωνεί και ο Στεφάν Κος (Stéphane Koch), ειδήμων στις τεχνολογίες πληροφόρησης, για τον οποίο το διαδίκτυο έπαιξε το ρόλο του «καταλύτη». «Είναι ένα μέσο χάρη στο οποίο οι άνθρωποι μοιράζονται τα συναισθήματά τους», εξηγεί. Υπογραμμίζει πως το διαδίκτυο δημιουργεί «εμπιστοσύνη» και διαθέτει «συσπειρωτική δύναμη που το βοηθά να θεωρείται ως αναπόσπαστο τμήμα μαζικών κινημάτων». Στο διαδίκτυο, οι άνθρωποι συμμετέχουν. «Η υποστήριξη μιας πρωτοβουλίας σε ένα κοινωνικό δίκτυο, ακόμα και κλικάροντας το "like", είναι η αρχή μιας δράσης», συνεχίζει.

Αμφότεροι οι ειδήμονες μολοταύτα υπογραμμίζουν πως στο διαδίκτυο συμμετέχει μια μειοψηφία του πληθυσμού. Το κύμα της διαμαρτυρίας άρα επεκτείνεται και με την μέθοδο του «από στόμα σε στόμα». Στην Αίγυπτο, ο κόσμος έστελνε SMS στους φίλους του και τους ζητούσε να βρεθούν στις διαδηλώσεις. Υπογραμμίζουν επίσης τη δύναμη των εικόνων που αναμετάδιδε το «αλ τζαζίρα» (που κάλυπτε ειδησεογραφικά τις διαδηλώσεις) ή που αναρτιόνταν στο διαδίκτυο, και που «τροφοδοτούσαν την οργή». Τέλος, τα μίντια διευκολύνουν «να "κολλήσει"» την εξέγερση κι ο υπόλοιπος αραβικός κόσμος. «Πληθυσμοί ολόκληροι που σιωπούσαν, είδαν άλλους να εξεγείρονται» εξηγεί ο Στεφάν Κος. Επιπλέον, η διάδοση της πληροφορίας «δυσχεραίνει την καταστολή».

Η Λουσί Μοριγιόν τονίζει πως τα κοινωνικά δίκτυα «ξεπερνούν τα σύνορα: μεταξύ των χρηστών του διαδικτύου, έχει διαμορφωθεί ισχυρή αλληλεγγύη». Τονίζει πως οι Αιγύπτιοι χρήστες του διαδικτύου βοήθησαν τους Τυνήσιους ομολόγους τους να παρακάμψουν τη λογοκρισία που προσπαθούσε να επιβάλει η παραπαίουσα δικτατορία τους.

Σας ευχαριστώ για την επίσκεψη σας...