Του Βαγγέλη Χριστοδούλου





Μία εξέγερση είναι πάντοτε κάτι πολύ περισσότερο από μία μαζική υστερία. Η ξαφνική και μεγάλη αφύπνιση ή κίνηση αναβίωσης που εμφανίζεται, οφείλεται εν πολλοίς στην αγανάκτηση και αναζωογονεί και επηρεάζει σημαντικά εκείνους που συμμετέχουν. Η αγανάκτηση τις περισσότερες φορές, αν όχι πάντα , αποτελεί την πρώτη ύλη της εξέγερσης, εντός της οποίας ανακαλύπτουμε την ενυπάρχουσα ικανότητά μας να δρούμε ενάντια στην καταπίεση αλλά και να αμφισβητούμε τα αίτια του συλλογικού μας πόνου.

Έκφραση της αγανάκτησης, είναι η ίδια μας η ύπαρξη που εξεγείρεται συμπεριλαμβάνοντας πάντα ένα μικρό ή μεγάλο ποσοστό βίας. Η αντίσταση αλλά και η ισχύς που προκύπτουν μέσα από την εξέγερση , εμφανίζονται αυθόρμητα και άμεσα , άρα εντελώς απλοϊκά. Όχι όμως με μικρότερη ένταση. Η αγανάκτηση εμφανίζεται πάντα ως απάντηση σε ένα συγκεκριμένο εμπόδιο ή μία μορφή βίας.

Οι άνθρωποι που εξεγείρονται, είτε μας αρέσει είτε όχι, έχουν δίκιο. Ο αυθορμητισμός τους όμως, οδηγεί σε λάθος μονοπάτια καθώς δεν αφήνει πίσω του καμία οργανωτική δομή ή νόμιμο θεσμό που να μπορεί να χρησιμεύσει σαν αλλαγή απέναντι στην ανατραπείσα εξουσία. (Εξαίρεση σε αυτό ίσως αποτελούν οι Ζαππατίστας, αλλά δεν είναι τώρα αυτό το θέμα μας). Πολύ περισσότερο ο αυθορμητισμός και η αγανάκτηση δεν κινούνται ποτέ προς ένα ριζικό μετασχηματισμό της κοινωνίας. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί αν ακολουθήσουμε τον παρακάτω συλλογισμό: το «καινούργιο» εμπεριέχει πάντοτε το «παλιό» γιατί το «παλιό» μπαίνει μέσα στο «καινούργιο» με τη μορφή που του δίνει το «καινούργιο». Αποτέλεσμα τούτου είναι οι εξεγερμένοι να επιστρέφουν στο «παλιό» μέσω του «καινούργιου» χωρίς να το αντιλαμβάνονται.

Στις μέρες μας υπάρχει μία «επιδημική διάδοση» των εξεγέρσεων σε όλο τον κόσμο. Για να είμαστε απόλυτα ειλικρινείς, πάντοτε υπήρχαν εξεγέρσεις ανά τον κόσμο, απλά τώρα διαδίδονται από τα ΜΜΕ περισσότερο, για λόγους που δεν μας αφορούν εδώ. Αίγυπτος, Συρία, Μαρόκο, Τυνησία, Φιλιππίνες κλπ. Οι άνθρωποι αυτοί εξεγέρθηκαν γιατί αγανάκτησαν, άρα με βάση αυτά που έγραψα πιο πάνω, σαφώς έχουν δίκιο. Αυτό που με ανησυχεί είναι το αν θα κάνουν πάλι, και αυτοί, το ίδιο λάθος: να μπερδέψουν την απελευθέρωση με την πολιτική ελευθερία. Η διαφορά μεταξύ των δύο εννοιών είναι πολύ μεγάλη.

Η απελευθέρωση αποτελεί προϋπόθεση της ελευθερίας αλλά σε καμία περίπτωση δεν οδηγεί υποχρεωτικά σε αυτή. Η σύγχυση αυτή οφείλεται κατά τη γνώμη μου σε δύο λόγους: πρώτα , στο γεγονός πως η απελευθέρωση προβάλλεται πάντα με μεγαλοπρέπεια ενώ η ελευθερία είναι πολλές φορές, εκτός από αβέβαιη, και μάταιη. Δεύτερος λόγος και εξίσου σημαντικός είναι το γεγονός πως η πολιτική ελευθερία ήταν και είναι στην πραγματικότητα, ιστορικά ανύπαρκτη. Αποτέλεσμα τούτου είναι οι άνθρωποι να μην νοιάζονται γι’ αυτή, αφού στην πραγματικότητα δεν την γνωρίζουν. Έτσι δημιουργείται ένα θέσφατο, το να φανταζόμαστε την πολιτική ελευθερία όχι ως πολιτικό φαινόμενο, αλλά ως ένα σύνολο μη πολιτικών δραστηριοτήτων τις οποίες νομίζουμε πως διασφαλίζουμε μέσα από ένα συγκεκριμένο πολιτικό σύστημα που βασίζεται σε ένα συγκεκριμένο διαδικαστικό και που ονομάζουμε «δημοκρατία».

Αυτά που αποκαλούμε ελευθερίες του πολίτη, ήταν ανέκαθεν το ζητούμενο, απλά σήμερα συμπληρώνονται από την απαίτηση για ελευθερία από την ένδεια και το φόβο. Οι ελευθερίες για τις οποίες παλεύουμε όπως η ελευθερία του λόγου, η ελευθερία του τύπου, οι ελεύθερες εκλογές, το δικαίωμα στην εργασία, κλπ , είναι στην πραγματικότητα, παθητικές ελευθερίες και κατ’ ουσία αρνητικές. Οι ελευθερίες αυτές είναι αποτέλεσμα της απελευθέρωσης από μία κυβέρνηση που υπερβαίνει τις εξουσίες της και παραβιάζει πάγια και εδραιωμένα δικαιώματα. Τι σημασία έχει η ελευθερία του λόγου ή το δικαίωμα της διαδήλωσης όταν δεν σε ακούει κανένας; Ποιος ο λόγος να έχεις ελεύθερες εκλογές όταν το κόμμα που σε αντιπροσωπεύει κάνει τελείως διαφορετικά πράγματα από αυτά που υπόσχεται προσπαθώντας να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα των «ευεργετών» του; Τι ρόλο παίζει το υπάρχει στη ζωή μου το δικαίωμα της εργασίας, αλλά όποτε ο εργοδότης μου θέλει να με απολύει; Το ουσιαστικό περιεχόμενο της πολιτικής ελευθερίας είναι η συμμετοχή στις δημόσιες υποθέσεις. Η αποδοχή όλων στη δημόσια σφαίρα και κυρίως η ισότιμη συμμετοχή στη διαμόρφωση των νόμων.

Πώς μπορώ να είμαι ελεύθερος, εάν είμαι υποχρεωμένος να ζω σε μία κοινωνία, στην οποία ο νόμος καθορίζεται από κάποιον άλλον; Η μόνη αποδεκτή απάντηση συνίσταται στο να πω: έχω την ουσιαστική δυνατότητα να συμμετέχω ισότιμα με οποιονδήποτε άλλον στη διαμόρφωση και στην εφαρμογή του νόμου. Και αυτό είναι το πραγματικό νόημα της δημοκρατίας.

(Κορνήλιος Καστοριάδης, «του Κορνήλιου Καστοριάδη», Πόλις, 2000, σελ 103).

Κανείς δεν μπορεί να αποφασίζει για κανένα και κανείς δεν μπορεί να αντιπροσωπεύσει κανένα. Η συλλογιστική της «απαίτησης για συμμετοχή» οδηγεί όχι μόνο στην πολιτική ελευθερία αλλά πολύ περισσότερο στην ατομική και κοινωνική Αυτονομία, πράγμα που θα πρέπει να είναι το ζητούμενο. Κάτι τέτοιο από μόνο του αποτελεί τον ριζικό μετασχηματισμό της κοινωνίας.

Σε αντίθεση με τα παραπάνω, η εξέγερση (και όχι επανάσταση) χρησιμοποιείται ως μεσοδιάστημα μεταξύ δύο ίδιων ουσιαστικά καταστάσεων. Διώχνουμε τον μονάρχη για να φέρουμε στη θέση του έναν άλλο μονάρχη που αποκαλούμε πρωθυπουργό και που τον ντύνουμε με τον μανδύα της δημοκρατίας και των δημοκρατικών εκλογών. Καθαρά προσωποπαγής κυβερνήσεις, που νομιμοποιούν την ολιγαρχία τους μέσω των εκλογών. Οι εκλογές πάντα δουλεύουν ως καταπραϋντικό σε όλες τις μορφές των πολιτικών εξεγέρσεων. Το πρώτο πράγμα που υποσχέθηκε ο στρατός στην Αίγυπτο ήταν εκλογές. Το πρώτο πράγμα που υποσχέθηκαν οι Αμερικάνοι μετά τη σφαγή στο Ιράκ ήταν εκλογές. Κομμάτι των μεταρρυθμίσεων στη Συρία είναι οι «ελεύθερες εκλογές». Με τις εκλογές, όπως τουλάχιστον γίνονται τώρα, αποποιούμαστε το δικαίωμά μας στην συμμετοχή και το παραχωρούμε σε κάποιους που εμφανίζονται ως «ειδικοί» στην πολιτική. Η πολιτική δεν είναι επάγγελμα, είναι γνώμη. Η αντιπροσώπευση όμως σου απαγορεύει να πεις τη γνώμη σου. Τη λέει κάποιος άλλος για σένα, αποφασίζει για σένα, χωρίς να έχεις ποτέ την δυνατότητα να διαφωνήσεις μαζί του.

Σε καμία περίπτωση δεν απαξιώνω τον αγώνα αυτών των ανθρώπων. Αυτό που θέλω να πω είναι το αν και κατά πόσο οι άνθρωποι είναι ικανοί να σκεφτούν μία άλλη κοινωνία. Είμαι σχεδόν σίγουρος πως αυτοί που ήταν πρωτεργάτες της εξέγερσης, σε λίγο καιρό θα τους βλέπουμε στην τηλεόραση να μας μιλούν για το νέο όραμα της Αιγύπτου ή της Τυνησίας. Καμία κουβέντα δεν θα υπάρχει για το όραμα των υπολοίπων γιατί πολύ απλά οι υπόλοιποι δεν έχουν όραμα. Δεν έχουν πρόταγμα. Δεν έχουν γιατί πολύ απλά δεν μπορούν να φανταστούν μία διαφορετική κοινωνία. Όπως ακριβώς και εμείς εδώ, έτσι και αυτοί δεν μπορούν να δώσουν ένα νόημα στη ζωή τους και κατ’ επέκταση και στην κοινωνία τους. Δεν γνωρίζουν πια κοινωνία θέλουν, αν θέλουν άλλη κοινωνία και πώς να είναι αυτή. Έτσι μη μπορώντας ουσιαστικά να αλλάξουν οτιδήποτε χρησιμοποιούν την εξέγερση ως μεσοδιάστημα ανάμεσα σε δύο ουσιαστικά ίδια πολιτικά συστήματα. Οι πρωτεργάτες θα μετατραπούν σε προνομιούχο φορέα ιδεών και ως η μόνη κινητήριος δύναμη της «επανάστασης», θα αναλάβουν την εξουσία.

Η πολιτική, σαφώς και δεν μπορεί να λύσει όλα τα προβλήματα. Δεν μπορεί όμως να υπάρξει ριζικός μετασχηματισμός της κοινωνίας, που να μην περιλαμβάνει τη διάσταση της εξουσίας. Το ζήτημα είναι το ποιοι κατέχουν την εξουσία και πως την διαχειρίζονται. Εμείς εδώ στην Ελλάδα έχουμε τέτοιο πρόσφατο παράδειγμα τους «αγωνιστές» του Πολυτεχνείου. Λυπάμαι που το αναφέρω αλλά δεν έχω και την καλύτερη γνώμη για όλους αυτούς που πούλησαν τις ιδέες τους για μια θέση στην εξουσία. Αυτοί που δεν το έκαναν είναι άφαντοι και τους θυμούνται μόνο στην επέτειο του Πολυτεχνείου, δίνοντας τους την δυνατότητα να πουν όχι την άποψή τους για το αποτέλεσμα του Πολυτεχνείου, αλλά να περιγράψουν τα απίστευτα βασανιστήρια που υπέστησαν, προκειμένου να μας τονίσει η τηλεόραση το υπόρρητο μήνυμά της: τη ματαιότητα της εξέγερσης. Μπορούμε να δούμε και τους πρωτεργάτες του Μάη του ’68 , πόσοι από αυτούς άλλαξαν τον κόσμο; Η απαίτηση για συμμετοχή ήταν πάντοτε απούσα!

Το μόνο που πραγματικά εύχομαι, είναι να γίνει αντιληπτό πως το «καινούργιο», το πραγματικά «καινούργιο» , χωρίς ίχνος πρότερης παρουσίας του «παλιού», είναι το πρόταγμα της Αυτονομίας, και όχι η εδραίωση της «παλιάς» δημοκρατίας δυτικού, ή δεν ξέρω τι άλλου, τύπου. Αν οι εξεγερμένοι σε αυτές τις χώρες δώσουν ως νόημα στην προσπάθειά τους τον νεοφιλελευθερισμό, είναι πάλι από χέρι χαμένοι και το μόνο που θα μπορούν να περιμένουν είναι σε καμιά σαρανταριά χρόνια, τα εγγόνια τους να ξανακάνουν εξέγερση…για τους ίδιους λόγους.

Θα δούμε …

Σας ευχαριστώ για την επίσκεψη σας...