Η Ελλάδα είναι ένα μεθοριακό «αποτυχημένο κράτος». Είναι μια χώρα που της λείπει η κοινωνική συνοχή και που είναι βαθιά διχασμένη. Η οικονομία της κλονίζεται. Κι αν η ιστορία της χώρας διδάσκει κάτι για το μέλλον, την περιμένουν πολύ χειρότερα.

Εδώ κι ένα χρόνο, όταν η «τρόικα» των διεθνών οργανισμών που πλέον ελέγχει και το πρόγραμμα στήριξης της Ιρλανδίας κατέφτανε για πρώτη φορά στην Αθήνα, πολλοί ήλπιζαν πως η χειρότερα κυβερνημένη χώρα της αναπτυγμένης Ευρώπης θα μπορούσε να ξαναβρεί στη σωστή πορεία.

Μόλις είχε αναλάβει τότε μια νέα κυβέρνηση που τα βασικά της στελέχη έμοιαζαν να παίρνουν στα σοβαρά την ανάγκη να μεταρρυθμιστεί η χώρα τους. Πολλοί Έλληνες, ιδίως οι νεότεροι και οι πιο μορφωμένοι, που αναγνώριζαν τις δυσλειτουργίες της χώρας τους, υποστήριζαν τη ρήξη με το παρελθόν. Γινόταν πολύ κουβέντα για την «ευκαιρία» που εκπροσωπούσε η κρίση.

Σήμερα, δε γίνεται πια λόγος για κάτι τέτοιο. Η κρίση πλέον δεν εκπροσωπεί παρά απειλή και κινδύνους.

Από πολλές απόψεις, αυτό είναι παράξενο: η μόνιμη δυσλειτουργία του ελληνικού κράτους είναι πασίγνωστη. Από την ανεξαρτητοποίησή της, εδώ και σχεδόν 200 χρόνια, η Ελλάδα γνωρίζει εμφυλίους πολέμους, εξεγέρσεις, μαζικές εκτοπίσεις πληθυσμών, δικτατορίες και τρομοκρατία.

Η αποτυχία του κράτους αυτού δεν αντανακλάται πουθενά τόσο καλά όσο στο ζήτημα που προσέλκυσε το παγκόσμιο ενδιαφέρον τους τελευταίους 18 μήνες: στο δημοσιονομικό της χάος. Σύμφωνα με μια έρευνα των ιστορικών της οικονομίας Κάρμεν Ράινχαρτ (Carmen Reinhart) και Κένεθ Ρόγκοφ (Kenneth Rogoff), από την ίδρυσή του, τη δεκαετία του 1820, κι εντεύθεν, το ελληνικό κράτος ήταν χρεοκοπημένο σχεδόν τα μισά χρόνια της ύπαρξής του. Ευρισκόμενο σήμερα αντιμέτωπο με το δεύτερο μεγαλύτερο δημόσιο χρέος στον κόσμο, οδεύει ξανά στην ίδια κατεύθυνση.

Η ανικανότητα του ελληνικού κράτος να είναι αξιόχρεο, έχει εν μέρει ιστορική ερμηνεία. Έχοντας μετατραπεί επί αιώνες σε περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η Ελλάδα αποκόπηκε από τις αλλαγές που συνέβαιναν στη δυτικοευρωπαϊκή πολιτική και κοινωνία. Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει στην πολύ αδύναμη κοινωνία των πολιτών και στην ασθενική παράδοση ύπαρξης ανεξαρτήτων θεσμών. Όσοι κατέχουν την εξουσία στην Ελλάδα, το κάνουν με ένα βαθμό απολυτότητας ασυνήθιστο στη δημοκρατική Ευρώπη.

Το καλύτερο παράδειγμα του γεγονότος αυτού το βλέπουμε στον τρόπο με τον οποίο η Ελλάδα πυροδότησε την ευρωπαϊκή δημοσιονομική κρίση. Στα κράτη όπου υπάρχει διαχωρισμός εξουσιών, τα στατιστικά στοιχεία εκδίδονται από ανεξάρτητες αρχές. Την τελευταία όμως δεκαετία, στην Ελλάδα η κυβέρνηση πίεζε τις εθνικές στατιστικές αρχές να εκδίδουν έντονα παραχαραγμένα στοιχεία και διόριζε ως στελέχη των ανεξαρτήτων αρχών άτομα που εξασφάλιζαν πως αυτό ακριβώς θα συνέβαινε.

Όταν άλλαξε η κυβέρνηση, στα τέλη του 2009, αποκαλύφθηκε η έκταση της εξαπάτησης. Τους πρώτους του 2010, οι χρηματαγορές συνειδητοποιούσαν αργά πως τα δημοσιονομικά του ελληνικού κράτους είχαν εκτροχιαστεί πλήρως. Έκτοτε ο κόσμος ολόκληρος ζει υπό τη δαμόκλειο σπάθη των επιπτώσεων της ευρωπαϊκής δημοσιονομικής κρίσης.

Η έκταση της παραοικονομίας στην Ελλάδα αντανακλά όχι μόνο την αδυναμία του κράτους ακόμα και να εφαρμόζει τους νόμους, αλλά και την απουσία κοινωνικής αλληλεγγύης στη χώρα. Σύμφωνα με μια έρευνα του οικονομολόγου Φρίντριχ Σνάιντερ (Friedrich Schneider), στην Ελλάδα η παραοικονομία φθάνει το 1/4 της επίσημης οικονομίας! Η Ελλάδα καταλάμβανε στον τομέα αυτό την πρώτη θέση ανάμεσα στα 21 κράτη που εξέτασε η έρευνα.

Μια ακόμα αιτία της αποτυχίας του ελληνικού κράτους είναι η κυριαρχία μιας εξωφρενικής πλεονεξίας. Σύμφωνα με τη «διεθνή διαφάνεια», το 2009 η Ελλάδα ήταν η πιο διεφθαρμένη χώρα της αναπτυγμένης Ευρώπης και καταλάμβανε την 57η θέση στη σχετική παγκόσμια κατάταξη (η Ιρλανδία ήταν 16η).

Από τη στιγμή που θα εμπεδωθεί, η διαφθορά είναι μια συνήθεια που κόβεται πολύ δύσκολα. Μεταξύ πολλών ζημιών που προκαλεί, οδηγεί τις κοινωνίες σε πόλωση. Και η Ελλάδα έχει μακρά εμπειρία της πρακτικής αυτής. Ως το 1974 μόλις, η Ελλάδα ήταν στρατιωτική δικτατορία και βίωσε όλες τις αυθαιρεσίες που συνήθως συνδέονται με παρόμοια καθεστώτα, συμπεριλαμβανομένων των αντικανονικών συλλήψεων, των βασανιστηρίων και των κρατικών δολοφονιών.

Επιπλέον, η δικτατορία αυτή ήρθε σε συνέχεια ενός εμφυλίου πολέμου που το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1940 κόστισε τη ζωή σε 50,000 άτομα. Ακόμα και σήμερα, η Ελλάδα είναι η πλέον στρατιωτικοποιημένη κοινωνία της Ευρώπης, με τις υψηλότερες στρατιωτικές δαπάνες στην ήπειρο. Στους δρόμους των πόλεων η βία είναι συχνότατη και μια πλειάδα τρομοκρατικών οργανώσεων δρουν ανενόχλητα, αν και τα τελευταία χρόνια η δράση τους έχει κάπως περιοριστεί. Αν η σημερινή κατάσταση συνεχίσει να επιδεινώνεται, υπάρχει κίνδυνος να δούμε πολλούς ριζοσπαστικοποιημένους κι απελπισμένους ανθρώπους να αναζητούν λύσεις στην πολιτική βία. Κι οι πιθανότητες επιδείνωσης της κατάστασης είναι μεγάλες.

Όπως όμως δείχνουν η Κίνα και η Ινδία, ούτε οι κοινωνικές δυσκαμψίες, ούτε η διαφθορά αρκούν να οδηγήσουν τις κοινωνίες σε οικονομική καχεξία, χωρίς να βοηθούν κιόλας. Το πρόβλημα για την Ελλάδα είναι πως ακόμα κι αν τα δύο αυτά προβλήματα εξαφανίζονταν ως δια μαγείας αύριο, αυτό καθόλου δε σημαίνει πως θα σταματούσε η οικονομική της πτώση.

Οι εξαγωγές της Ελλάδας είναι τόσο αναιμικές που η χώρα θεωρείται πως διαθέτει την πιο κλειστή οικονομία στα 27 κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Καμία μικρή αγορά 10 εκατομμυρίων ατόμων δεν μπορεί να ευημερήσει χωρίς εξαγωγές.

Επίσης, καμία οικονομία δεν μπορεί να ευημερήσει χωρίς καινοτομία. Κι ένας από τους καλύτερους δείκτες να διαπιστώνει κανείς την ικανότητα μιας χώρας να καινοτομεί, είναι να δει πόσα δαπανά για έρευνα και ανάπτυξη. Στην Ελλάδα, το κράτος και οι επιχειρήσεις δαπανούν μόλις 0.5% του ΑΕΠ στον τομέα αυτόν, λιγότερο από το 1/3 του μέσου όρου της ΕΕ. Ανάμεσα στα 15 παλιότερα μέλη της ΕΕ, η Ελλάδα κατέχει μονίμως την τελευταία θέση στις δαπάνες για την έρευνα.

Δύσκολα μπορεί κανείς να είναι αισιόδοξος για την πορεία της Ελλάδας. Δε λειτουργούν ούτε η οικονομία της, ούτε η πολιτική της, ούτε η κοινωνία της. Κι αυτό δεν είναι πολύ κακό μόνο για τους Έλληνες, αλλά και για τους υπηκόους των υπόλοιπων 16 κρατών-μελών της ευρωζώνης. Αν η Ελλάδα καταρρεύσει, πιθανότατα θα πάρει μαζί της το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα.


Ο Dan O'Brien είναι οικονομικός συντάκτης

Σας ευχαριστώ για την επίσκεψη σας...