Δρ Δημήτρης Καραγιάννης 
Γαστρεντερολόγος
Διευθυντής ενδοσκοπικού τμήματος
Ιατρικού Κέντρου Αθηνών 


Το έλκος δωδεκαδακτύλου είναι ένα καλοήθες νόσημα. Έλκος σημαίνει απώλεια ιστού. Για να καταλάβουμε τι σημαίνει απώλεια ιστού, πρέπει να γνωρίζουμε ότι το τοίχωμα του δωδεκαδακτύλου αποτελείται από πέντε στρώματα. Το εσωτερικό κάλυμμα ονομάζεται βλεννογόνος και είναι σαν ένα χαλί που επιστρώνει την εσωτερική επιφάνεια όλων των κοίλων οργάνων στον οργανισμό (δίνει το κόκκινο χρώμα στο εσωτερικό τμήμα του μάγουλού μας). Μία τρύπα σε αυτό το χαλί είναι η απώλεια ιστού. Το έλκος μπορεί να αφορά μόνο στο βλεννογόνο ή σε περισσότερα στρώματα, οπότε και ονομάζεται "διατιτραίνων έλκος", ή και στο σύνολο του τοιχώματος του δωδεκαδακτύλου, οπότε μιλούμε για διάτρηση δωδεκαδακτύλου από έλκος.

Σε τι οφείλεται το έλκος;
Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου;

Σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου και Προφύλαξης Νοσημάτων των ΗΠΑ, το 80% των γαστρικών ελκών οφείλεται σε ένα μικρόβιο που ονομάζεται ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού. Αυτό το μικρόβιο κάνει το τοίχωμα του δωδεκαδακτύλου να εξασθενεί και να γίνεται ευάλωτο στα γαστρικά οξέα. Περίπου τα δύο τρίτα του πληθυσμού στον πλανήτη είναι φορείς του ελικοβακτηριδίου. Οι περισσότεροι όμως από αυτούς δεν εκδηλώνουν καθόλου συμπτώματα. Το ελικοβακτηρίδιο δεν είναι βέβαια η μόνη αιτία του νοσήματος. Πολλά φάρμακα μπορούν να προκαλέσουν έλκος. Τα συνηθέστερα από αυτά είναι η ασπιρίνη και τα αντιφλεγμονώδη φάρμακα, όπως votaren, mesulid, κορτιζόνη κ.ά. Το οργανικό στρες επίσης αποτελεί από μόνο του έναν παράγοντα πρόκλησης έλκους. Τέλος, το 10% των ανθρώπων θα εκδηλώσει σε κάποια στιγμή της ζωής του έλκος.

Ποια είναι τα συμπτώματα του έλκους;

Το κύριο σύμπτωμα του έλκους είναι ο πόνος, ο οποίος συνήθως υποχωρεί, εάν φάμε κάτι, εάν πιούμε γάλα ή πάρουμε αντιόξινα φάρμακα, όπως maalox, simeco, aludrox κ.λπ. Αλλα συμπτώματα της νόσου είναι:

• Πόνος που αφυπνίζει τον ασθενή.
• Εμετός που ανακουφίζει τον ασθενή από τα συμπτώματα.
• Δυσπεψία
• Απώλεια βάρους

Το έλκος του δωδεκαδακτύλου έχει περιοδικότητα, δηλαδή εξάρσεις. Οι εποχές του χρόνου κατά τις οποίες συνήθως παρουσιάζει έξαρση το νόσημα είναι το φθινόπωρο και η άνοιξη. Το φαινόμενο αυτό δεν έχει εξηγηθεί, ονομάζεται όμως μεγάλη περιοδικότητα του έλκους.

Πώς γίνεται η διάγνωση;

Ο γαστρεντερολόγος με βάση τα συμπτώματα θα υποψιαστεί το νόσημα. Η επιβεβαίωση γίνεται με βαριούχο γεύμα ή με γαστροσκόπηση. Με την τελευταία μπορούμε να διαπιστώσουμε όχι μόνο την ύπαρξη έλκους αλλά και τις αιτίες που το προκάλεσαν, ώστε να προβούμε στην κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή. Η γαστροσκόπηση είναι μια απλή εξέταση που συνήθως γίνεται, αφού ο ασθενής υποβληθεί σε ελαφρά μέθη. Διαρκεί τρία έως επτά λεπτά και δίνει τη δυνατότητα στον εξεταστή όχι μόνο να διαγνώσει τα πιο επιφανειακά έλκη και τα συνοδά νοσήματα, όπως η χρόνια γαστρίτιδα, αλλά και να πάρει βιοψία για να ελέγξει την ύπαρξη ελικοβακτηριδίου.

Υπάρχει θεραπεία;

Το έλκος του δωδεκαδακτύλου θεραπεύεται σε ποσοστό 98%. Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, επειδή διαθέτουμε πολύ ισχυρά φάρμακα δεν οδηγούμε πλέον τους ασθενείς στο χειρουργείο. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούμε για τη θεραπεία του έλκους είναι:

• Οι αναστολείς της αντλίας υδρογόνου, όπως τα φάρμακα της κατηγορίας των πραζολών
• Οι ανταγωνιστές των υποδοχέων ισταμίνης (Η2), όπως η σιμεθιδίνη ή τα ανάλογά της
• Επικαλυπτικοί παράγοντες, όπως τα αντιόξινα ή η σουρκαφλάτη

Τα παραπάνω φάρμακα χορηγούνται ως χάπια από το στόμα για τέσσερις έως οκτώ εβδομάδες. Για την εκρίζωση του ελικοβακτηριδίου χρησιμοποιούνται, εκτός από τα παραπάνω, και αντιβιοτικά. Τα συνήθη θεραπευτικά σχήματα περιλαμβάνουν δύο αντιβιοτικά, όπως κλαριθρομυκίνη και αμπικιλλίνη ή μετρονιδαζόλη και τετρακυκλίνη. Τα αντιβιοτικά που χρησιμοποιούνται επιτυγχάνουν εκρίζωση στο 98% των περιπτώσεων. Στο 8% περίπου των περιπτώσεων μπορεί να χρειαστούν δύο ή και τρεις θεραπευτικές προσπάθειες. Οι Έλληνες γαστρεντερολόγοι μελετούν διαρκώς στον ελληνικό πληθυσμό την ευαισθησία του ελικοβακτηριδίου στα αντιβιοτικά και χρησιμοποιούν ανάλογα τις θεραπείες. Αλλο ένα φάρμακο που χρησιμοποιείται ως τέταρτο στην εκρίζωση του ελικοβακτηριδίου είναι τα άλατα βισμουθίου. Η αποτελεσματικότητα της θεραπείας πρέπει να ελέγχεται. Ο έλεγχος της εκρίζωσης του ελικοβακτηριδίου δεν απαιτεί νέα γαστροσκόπηση, αλλά ένα τεστ που ονομάζεται breath test και γίνεται με απλή εκπνοή σε ένα σακουλάκι.

Πρέπει να κάνει δίαιτα ένας ασθενής με έλκος;

Παρά τα όσα παραδοσιακά ισχύουν, μελέτες που έχουν γίνει δεν έχουν αποδείξει συσχέτιση κάποιων τροφών με το έλκος. Αυτό που σίγουρα ενοχοποιείται για την ανάπτυξη έλκους είναι το κάπνισμα.

Ποιες είναι οι επιπλοκές της νόσου;

Η γαστρορραγία είναι η πιο συχνή επιπλοκή. Όταν κάποιος έχει γαστρορραγία, παρουσιάζει μαύρα κόπρανα (όχι καφέ ή πράσινα σκούρα) ή αιματηρό εμετό. Η κατάσταση αυτή είναι επείγουσα και ο ασθενής θα πρέπει να αντιμετωπίζεται από ειδικό γαστρεντερολόγο στο νοσοκομείο ή την κλινική. Η διάτρηση του δωδεκαδακτύλου είναι μια άλλη πολύ σοβαρή επιπλοκή που θα πρέπει να αντιμετωπίζεται άμεσα από χειρουργό. Εκδηλώνεται με έντονο πόνο στην κοιλιά που δεν υποχωρεί στη συνήθη θεραπευτική αγωγή.

Ποιες είναι οι προφυλάξεις;

Η λήψη των φαρμάκων που αναφέρθηκαν στις αιτίες θα πρέπει να αποφεύγονται από τους ασθενείς με έλκος. Τα μέλη της οικογένειας ενός ασθενούς με θετική εξέταση για ελικοβακτηρίδιο θα πρέπει να ελέγχονται με τεστ αναπνοής, ιδιαίτερα αυτοί των οποίων η ηλικία είναι μικρότερη των σαράντα ετών.