Triumph of Death, Peter Brueghel: Ο πίνακας αποτυπώνει  τους θρησκευτικούς πολέμους της Γαλλίας

Της Pιτσας Mασουρα


Τελικά, η ειρήνη στον κόσμο είναι ένα μεσοδιάστημα. Η ανάπαυλα του πολεμιστή. Ο πόλεμος διέπεται από σταθερή περιοδικότητα, ακόμη κι όταν δεν διεξάγεται διά των όπλων. Με γυμνό οφθαλμό διακρίνουμε γύρω μας τα σημάδια αυτού του μη πολέμου. Συρρικνώνεται το εισόδημα και δίπλα, οι αντοχές του ατόμου. Ο άνθρωπος παλεύει εξαντλημένος ανάμεσα στην απομόνωση και στην κοινωνικότητα. Αναζητά την ποιοτική ζωή, αλλά συναντά την αγέλη που με τον καιρό αποκτά ξεχασμένα απεχθή χαρακτηριστικά.

Σαν κάποιος να ξύνει με το σκαρπέλο φλούδες από την επιφάνεια των πραγμάτων. Απελευθερώνει παροπλισμένες παθογένειες. Αποκαλύπτει λαβωμένες μήτρες. Βάλλει κατά της ευλογημένης κανονικότητας. Σ’ αυτήν την εικόνα που όλοι θα θέλαμε να αλλάξουμε, αλλά δεν ξέρουμε πώς, θα προσθέσω τον θρησκευτικό παροξυσμό της εποχής. Τον θρησκευτικό υφέρποντα πόλεμο, στο όνομα δογματικής υπεράσπισης του θείου.

Αυτήν την περίοδο οι λαοί της Δύσης ζουν σε συνθήκες οικονομικής παρακμής, παλεύοντας να διατηρήσουν το δικαίωμα στο ακριβό κόσμημα, ενώ οι μουσουλμάνοι βυθίζονται σε ένα θρησκευτικό κυκεώνα. Αλλά έχουμε προ καιρού πάψει να μετριόμαστε με το «εμείς» και «οι άλλοι». Οι κοινωνίες είναι πλέον ανοιχτές και οι μετακινήσεις των πληθυσμών ασυγκράτητες. Το ίδιο άρα και ο κίνδυνος να εμπλακούμε -Aνατολή και Δύση- σε ένα «θρησκευτικά αξιακό πόλεμο». Κάτι που η Δύση του Διαφωτισμού δεν μπορεί να διανοηθεί. Πρώτα, οι Δίδυμοι Πύργοι. Το ξέπλυμα της ντροπής των φανατικών. Υστερα, οι τραγωδίες σε Μαδρίτη και Λονδίνο. Αργότερα, οι βλασφημίες με τα σκίτσα του Μωάμεθ και ο κοπετός. Τώρα, η βλάσφημη ταινία για τον προφήτη. Πόσο εύκολα φορτίζονται οι λέξεις! Ενας αφιονισμένος κόσμος κατακλύζει τους δρόμους, επικαλείται το Κοράνι και αναζητά εχθρούς στους προαιώνιους εχθρούς της Δύσης. Το όπιο των λαών, η θρησκεία. Πάντοτε και τώρα. Κάποτε ο Ιμάνουελ Καντ είχε πει ότι οι ελίτ δεν πρέπει να πιστεύουν στον Θεό, αλλά οι φτωχοί πρέπει, γιατί έτσι διασφαλίζεται η κοινωνική ειρήνη. Αν ζούσε σήμερα ο Καντ, πώς θα αντιδρούσε στις εξελίξεις;

Προ ημερών, μια Αμερικανίδα πήρε άδεια από δικαστήριο της Νέας Υόρκης και ανήρτησε στο μετρό της πόλης αφίσες με την εξής φράση: «Σε έναν πόλεμο ανάμεσα στον πολιτισμένο και τον πρωτόγονο άνθρωπο, υποστηρίζουμε τον πολιτισμένο». Η αφίσα συμπληρώνεται από το σύνθημα: Στηρίξτε το Ισραήλ, νικήστε την τζιχάντ. Προς τι όμως αυτή η πρόκληση; Η απάντηση ήταν ότι δεν θα πρέπει να δεχτούμε την ισλαμοποίηση της Αμερικής. Ο αντίλογος του θρησκευτικού παροξυσμού; Ποιος μπορεί να μιλήσει με απόλυτη βεβαιότητα; Κανείς. Ο Σοπενάουερ ζητούσε από τους ανθρώπους να αναλογιστούν τις αγριότητες που διαπράχθηκαν στο όνομα των θρησκειών. Διώξεις, βασανιστήρια, θρησκευτικοί πόλεμοι, σταυροφορίες, ιερά εξέταση, ερείπια οι αρχαίοι ναοί! Με στόχο τι; Τη διαρκή νομή της εξουσίας. Αιματηρή παραφροσύνη!

Οι διανοητές της Δύσης (στη συνέχεια των μεγάλων διανοητών των προηγούμενων αιώνων) γράφουν για την παρακμή της θρησκείας ή τον αθεϊσμό. Δεν θα θίξω τον Christopher Hitchens. Θα αναφερθώ όμως στο βιβλίο του Γάλλου φιλοσόφου Marcel Gauchet με τον γοητευτικό τίτλο «Η απομάγευση του κόσμου», επιλέγοντας έναν προβληματισμό του για τη μετά τη θρησκεία κοινωνία. «Η μετά τη θρησκεία κοινωνία είναι εξουθενωτική, απομυζά σωματικά το άτομο και δεν το βοηθά να απαντήσει στο υπαρξιακό ερώτημα. Πώς και γιατί; Γιατί εγώ; Γιατί άραγε αυτό -αρρώστια, ατύχημα, εγκατάλειψη- συνέβη σε μένα; Προς τι η ζωή αν θα πρέπει να εξαφανιστούμε χωρίς να αφήνουμε πίσω μας ίχνη, σαν να μη ζήσαμε ποτέ στα μάτια των άλλων.

Είμαστε καταδικασμένοι να ζούμε στερημένοι νοήματος, απογυμνωμένοι από την αγωνία;» Αν και δεν είναι αυτό το μήνυμα του βιβλίου, ποιος σε κάποια φάση της ζωής του δεν πνίγηκε μέσα σ’ αυτά τα ερωτήματα; Κι όμως η πίστη -η ανάγκη να κρατηθούμε από κάπου- θα έπρεπε να είναι η πίστη στις δικές μας δυνάμεις, όπως είπε κάποτε ο Αγγλος ποιητής Alfred Tennyson: «Ας αυξάνει η γνώση όλο και περισσότερο/ αλλά ας αυξάνει και η ευλάβεια/ ώστε νους και ψυχή μαζί/να κάμουν όπως πρώτα μια μουσική/αλλά ακόμη πιο μεγάλη». Φοβάμαι ότι δεν προκύπτει αυτού του είδους η μουσική.

Αντιθέτως, τα τύμπανα άλλων πολέμων ηχούν σχεδόν εκκωφαντικά.