Πολιτική και οικονομία του παρακμάζοντος δολαρίου
του Στίβεν Περλστάιν
Αναπόσπαστο τμήμα της περιγραφής των καθηκόντων κάθε υπουργού οικονομίας είναι να μη χάνει ευκαιρία να τονίζει πως η διατήρηση του ισχυρού δολαρίου και η διατήρησή του ως παγκοσμίου αποθεματικού νομίσματος, είναι προς το συμφέρον των Ηνωμένων Πολιτειών. Αν δεν το κάνει, κινδυνεύει να πυροδοτήσει την πτώση του δολαρίου -κι ένα παλιρροιακό κύμα πολιτικών καταγγελιών εναντίον του.
Αν όμως είχατε τη δυνατότητα να παρέσχετε τον ορό της αλήθειας στους σημερινούς ενοίκους του 1500 της λεωφόρου Πενσιλβάνιας, υποθέτω πως θα τους ακούγατε να παραδέχονται πως μακροπρόθεσμα η παρακμή του δολαρίου και αναπόφευκτη είναι και οικονομικά επιθυμητή. Το ερώτημα είναι αν η υποχώρηση του δολαρίου θα γίνει τακτικά και βαθμιαία ή ξαφνικά και άτακτα.
Αλλά γιατί είναι αναπόφευκτη; Κατ' αρχήν, αξίζει να θυμηθούμε πως η ηγεμονία του δολαρίου είναι το αποτέλεσμα δύο παγκοσμίων πολέμων που μετέτρεψαν σε ερείπια τους περισσότερους ανταγωνιστές μας κι οδήγησαν ένα μεγάλο μέρος του κόσμου υπό το ζυγό της άφρονος κομμουνιστικής ιδεολογίας.
Έναν αιώνα σχεδόν αργότερα, η ειρηνική πια και αναζωογονημένη Ευρώπη άρχισε να μετατρέπεται σε μια ευρεία, ολοκληρωμένη και ενοποιημένη οικονομία. Στις χρηματαγορές, το νόμισμά της είναι επιτέλους εις θέση να ανταγωνιστεί το δικό μας.
Εξίσου σημαντικό είναι πως οι αναπτυσσόμενες χώρες της Ασίας και της Νοτίου Αμερικής καλύπτουν με πρωτοφανή ταχύτητα την απόσταση που τις χωρίζει από τις αναπτυγμένες, που σημαίνει πως η παραγωγικότητά τους αυξάνει πολύ ταχύτερα από εκείνη των προηγουμένων κρατών. Σύμφωνα με την οικονομική θεωρία και την ιστορία, αυτό σημαίνει πως τα νομίσματά τους πρόκειται να ανατιμηθούν.
Αυτές οι πρόδηλες τάσεις, εξηγούν γιατί σχεδόν όλες οι μεγάλες επιχειρήσεις και πολλοί νοήμονες επενδυτές είναι τον τελευταίο καιρό απασχολημένοι να μετατρέπουν το νόμισμα των αποθεματικών τους. Οι Αμερικανοί θα επωφεληθούν διπλά από αυτήν την εξέλιξη, που αυξάνει την αξία των επενδύσεών τους, αλλά και των κερδών τους όταν τα μετατρέπουν σε υποτιμημένα δολάρια.
Πιο βραχυπρόθεσμα, η υποτίμηση του δολαρίου είναι θετική διότι η παγκόσμια οικονομία επιτέλους διορθώνει την πελώρια ανισορροπία που αναπτύχθηκε τα 15 τελευταία χρόνια μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας, της Ταϊβάν και των άλλων ασιατικών κρατών που συνέδεσαν αυθαίρετα τα εθνικά τους νομίσματα με την αξία του δολαρίου. Το αποτέλεσμα αυτού του νομισματικού χειρισμού ήταν από τη μια υπερβολική κατανάλωση στις Ηνωμένες Πολιτείες, που τροφοδότησε το έλλειμμα και από την άλλη υπέρμετρη παραγωγή και διόγκωση των συναλλαγματικών αποθεμάτων του κινέζικου μπλοκ.
Αλλά οι μακροοικονομικές αυτές ανισορροπίες έφτασαν πια στο μη-περαιτέρω: εδώ, στις Ηνωμένες Πολιτείες, προκαλούν έντονες πληθωριστικές πιέσεις που είναι έκδηλες στην πτώση των πραγματικών τιμών των ακινήτων και των άλλων πόρων των χρηματοπιστωτικών οργανισμών, τη στασιμότητα των μισθών και την υψηλή ανεργία, η αντιμετώπιση των οποίων απαιτεί ολοένα και αυστηρότερη ρύθμιση στο δανεισμό και τις επενδύσεις.
Το πρακτικό αποτέλεσμα όλης αυτής της ύφεσης και του πληθωρισμού ισοδυναμεί με ό,τι θα πετύχαινε μια άμεση διόρθωση των συναλλαγματικών ισοτιμιών: αυξάνει το σχετικό κόστος των κινεζικών προϊόντων, μειώνοντας παράλληλα εκείνο των αμερικανικών. Οι παρενέργειες όμως αυτής της διόρθωσης «από την πίσω πόρτα» είναι πια τόσο επώδυνες και ριψοκίνδυνες, που είναι απλά ζήτημα χρόνου πότε το δολάριο θα αφεθεί να υποτιμηθεί σε σχέση με τα ασιατικά νομίσματα.
Έχω συνείδηση πως αυτού του είδους οι συζητήσεις για συναλλαγματικές ισοτιμίες και μακροοικονομικές ανισορροπίες μπορεί να σας προκαλέσουν πονοκέφαλο, αν παραταθούν πολύ. Τυχαίνει όμως να αφορούν τον πυρήνα όσων μας απασχολούν, από τις πολιτικές διαμάχες για τον προϋπολογισμό, ως την αύξηση της τιμής της βενζίνης.
«Όλα αυτά τα διακριτά εθνικά ζητήματα, στην πραγματικότητα δεν είναι παρά εκδηλώσεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και της αποτυχημένης διαχείρισης της παγκόσμιας οικονομίας» δήλωσε πριν λίγες εβδομάδες σε μια εξαιρετική ομιλία του στο Μπρέτον Γουντς του Νιου Χάμσιρ ο πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας Γκόρντον Μπράουν (Gordon Brown).
Ήταν πάλι στο Μπρέτον Γουντς, το 1944, που ο Βρετανός Τζον Μάιναρντ Κέινς (John Maynard Keynes) και ο Αμερικανός Χάρι Ντέξτερ Ουάιτ (Harry Dexter White) συμφώνησαν την αρχιτεκτονική της παγκόσμιας οικονομίας που είχε τόσο θετικά αποτελέσματα από τα τέλη του Β' παγκοσμίου πολέμου ως τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Από τότε όμως, τα ελαττώματά της αποκαλύφθηκαν με μια σειρά οικονομικών κρίσεων, που γίνονται ολοένα και σοβαρότερες και συχνότερες και στις οποίες τα μέτρα που υιοθετούνται για να αντιμετωπίσουν τη μια κρίση... προετοιμάζουν το έδαφος για την επόμενη.
Παρά τις προσπάθειες των ηγετών του κόσμου, δεν έγινε δυνατό να επιτευχθεί μια νέα παγκόσμια οικονομική αρχιτεκτονική. Ακρογωνιαίος λίθος εκείνης του 1944, ήταν ασφαλώς το αμερικανικό δολάριο, που υπήρξε μακράν το αγαπημένο νόμισμα των κεντρικών τραπεζών ολόκληρου του κόσμου, όσον αφορά τους διεθνείς διακανονισμούς τους και τη διαχείριση των συναλλαγματικών ισοτιμιών.
Η προτίμηση προς το δολάριο δεν αντανακλά μόνο την αξιοπιστία του ως ασφαλούς αποταμίευσης, αλλά και το ότι μπορεί εύκολα να επενδυθεί στην αγορά ομολόγων, επιτρέποντας διακριτική, αξιόπιστη και φθηνή μετακίνηση μεγάλων ποσοτήτων ρευστού.
Το δολάριο επίσης χρησιμοποιείται ως νόμισμα αναφοράς για τους παραγωγούς και τους καταναλωτές που τιμολογούν το πετρέλαιο, τα μεταλλεύματα και άλλες πρώτες ύλες. Για να μην αναφερθούμε στις παράνομες συναλλαγές ναρκωτικών, όπλων κι άλλων μορφών λαθρεμπορίου.
Καθώς είναι το πιο εύκολα συναλλασσόμενο νόμισμα, το δολάριο συμμετέχει στο 85% των αγοραπωλησιών συναλλάγματος που πραγματοποιούνται παγκοσμίως. Όταν οι Ινδοί αγοράζουν χιλιανό κρασί, συνήθως μετατρέπουν πρώτα τις ρουπίες τους σε δολάρια και στη συνέχεις τα δολάρια σε πέσος.
Κι όταν οι ξένες επιχειρήσεις, οι ξένες κυβερνήσεις ή οι ξένες τράπεζες θέλουν να προσελκύσουν κεφάλαια από ξένους επενδυτές, συνήθως το κάνουν εκδίδοντας ομόλογα σε δολάρια κι όχι στο εθνικό τους νόμισμα.
Οι ΗΠΑ έχουν ωφεληθεί ποικιλοτρόπως από το ότι είναι η πατρίδα του παγκοσμίου αποθεματικού νομίσματος. Οι κυβερνήσεις, οι εταιρείες και τα νοικοκυριά μας μπορούν να δανείζονται ευκολότερα και φθηνότερα. Και καθώς όλη αυτή η ζήτηση για δολάριο αυξάνει τεχνητά την τιμή του, εισάγουμε προϊόντα σε πολύ φθηνότερες τιμές από κάθε άλλη χώρα.
Όπως όμως εκθέτει ο ιστορικός της οικονομίας Μπάρι 'Αικενγκριν (Barry Eichengreen) στο νέο του βιβλίο, αυτό το «εξωφρενικό προνόμιο» μπορεί να αποδειχθεί δίκοπο μαχαίρι: όταν τα μισά νομίσματα του κόσμου είναι συνδεδεμένα με το δολάριο, οι ΗΠΑ καταντούν να έχουν παραδώσει τον έλεγχο του εθνικού τους νομίσματος σε ξένους, που εν τω μεταξύ έχουν μάθει να αξιοποιούν την κατάσταση αυτή προς οικονομικό του όφελος. Επιπλέον, χάρη στον τόσο εύκολο και φθηνό δανεισμό, συνηθίσαμε να διαβιούμε πέραν των δυνατοτήτων μας και να έχουμε δανειστεί τέτοια ποσά που πλέον να αμφισβητείται η θέση του δολαρίου ως παγκοσμίου αποθεματικού νομίσματος.
Με δεδομένα τα τρισεκατομμύρια δολάρια που στοιβάζονται στις ξένες κεντρικές τράπεζες ως αποτέλεσμα αυτής της ξέφρενης σπατάλης και την μακροπρόθεσμη προοπτική της υποτίμησης της αξίας των δολαρίων αυτών, δεν πρέπει να μας προκαλεί κατάπληξη που πολλοί παράγοντες του εξωτερικού αναζητούν τρόπους να διαφοροποιήσουν τα χαρτοφυλάκιά τους. Αυτό ακριβώς εξάλλου έκαναν το 2007 και το 2008, έως ότου η κρίση του ευρώ ρίξει σκιές στη βασική εναλλακτική τους επιλογή.
«Το δολάριο κυριάρχησε επί σχεδόν 100 χρόνια για έναν απλό λόγο: δεν είχε ανταγωνιστές», τονίζει ο Φρεντ Μπέργκστεν (C. Fred Bergsten) διευθυντής του «ινστιτούτου Πέτερσον για τη διεθνή οικονομία». Ο Μπέργκστεν θεωρεί πως αυτό πρόκειται να αλλάξει την επόμενη δεκαετία, καθώς η Ευρώπη κι η Κίνα υιοθετούν πολιτικές και δομές που θα καταστήσουν δυνατή την καταφυγή σε άλλα νομίσματα, πέραν του δολαρίου. Ως τότε, το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα αναγκαστικά θα στηρίζεται στο νόμισμα της άλλοτε κυρίαρχης οικονομίας, έστω κι αν αυτή έχει πλέον συσσωρεύσει τόσα χρέη που δεν έχει ιδέα τι να κάνει από εδώ και πέρα.
Υπάρχουν δύο τρόποι να γραφτεί ο επίλογος του δολαρίου:
- Στο αισιόδοξο σενάριο, η Ουάσινγκτον κατορθώνει να καταλήξει σε ένα αξιόπιστο σενάριο διαχείρισης των δημοσίων οικονομικών της, η αμερικανική κεντρική τράπεζα κατορθώνει να απορροφήσει όλη την υπερβολική ρευστότητα που δημιούργησε, και η μακροχρόνια υποτίμηση του δολαρίου γίνεται με αρκετά ομαλό τρόπο ώστε ο κόσμος να έχει το χρόνο να βρει νέα σημεία ισορροπίας και να αναδυθεί μια νέα παγκόσμια οικονομική αρχιτεκτονική.
- Στο απαισιόδοξο σενάριο, που πριν λίγες μέρες διαισθάνθηκε ο σημαντικότερος παγκοσμίως οίκος αξιολόγησης, η αδυναμία να βρεθεί κάποια δημοσιονομική πολιτική συμφωνία στην Ουάσινγκτον πυροδοτεί μια κρίση δανεισμού των ΗΠΑ, που μετατρέπεται σε κρίση του δολαρίου, που προκαλεί μιαν ακόμα παγκόσμια οικονομική κρίση, που θα κάνει την τελευταία να μοιάζει με χαρούμενο περίπατο.
Στην Ουάσινγκτον κυριαρχεί η αίσθηση πως το διακύβευμα της διαπραγμάτευσης για τον επόμενο ομοσπονδιακό προϋπολογισμό δεν είναι μικρότερο από αυτό καθ' αυτό το αποτέλεσμα των επόμενων εκλογών! Αυτό που πρέπει να αντιληφθούν στην Ουάσινγκτον, είναι πως «παίζονται» πολύ περισσότερα απ' αυτό.
ppol
STEVENIKO
Σας ευχαριστώ για την επίσκεψη σας...
