Τα γεγονότα στην Ευρώπη τις τελευταίες 72 ώρες ήταν το λιγότερο εκπληκτικά.

Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, αντί να ζητήσει βοήθεια από τη Ρωσία και τα συναλλαγματικά αποθέματα ύψους 500 δισ. δολαρίων της, συμβουλεύει τη Μόσχα να προστατευτεί από την κατάρρευση από την κρίση της Ευρώπης. Οι αξιωματούχοι των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων δεν επιτιμώνται πλέον από τους εταίρους τους όταν μιλούν δημοσίως για ανάγκη εξόδου της Ελλάδας από την ευρωζώνη.

Οι αξιωματούχοι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υπαγορεύουν άμεσα στους Έλληνες και στους Ιταλούς πώς θα πρέπει ή δεν θα πρέπει να είναι οι κυβερνήσεις τους. Και στη Βρετανία υπάρχουν αιτήματα οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι να επιλέξουν επιτέλους κάποιον που να τεθεί επικεφαλής των πάντων.

Τα γερμανικά «εργαλεία» και το EFSF

Αν υπάρχει κάποιος που θα μπορέσει να ξεπεράσει την κρίση, αυτή θα είναι η Γερμανία – η οποία όμως αυτήν τη στιγμή χρησιμοποιεί μια εργαλειοθήκη που δεν είναι ούτε μισογεμάτη. Δεν θέλουν η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να στηρίζει διαρκώς τις προβληματικές χώρες με το να αγοράζει άμεσα ομόλογα, καθώς το Βερολίνο θεωρεί ότι έτσι επιβραβεύονται οι… κακές συμπεριφορές.

Οι πολίτες της Γερμανίας δεν στηρίζουν τις συνεχιζόμενες μεταφορές πόρων προς τις νοτιοευρωπαϊκές χώρες. Το Βερολίνο δεν μπορεί να αναγκάσει αυτές τις χώρες να εφαρμόσουν μέτρα λιτότητας, αφού οι συνθήκες της Ε.Ε. εγγυώνται στα κράτη-μέλη τη δημοσιονομική αυτονομία.

Η Γερμανία δεν μπορεί καν να χρησιμοποιήσει δημόσια πίεση για να σπρώξει τις κυβερνήσεις των χωρών της Νότιας Ευρώπης να κάνουν αυτό που θεωρεί ότι είναι το σωστό. Η δημόσια εικόνα «νταή» της Γερμανίας είναι τόσο διαδεδομένη στη Νότια Ευρώπη που οι γερμανικές ανακοινώσεις πολύ συχνά φέρνουν τα αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που σκόπευαν.

Οι προσπάθειες να ενισχυθούν τα όποια εργαλεία υπάρχουν στην πραγματικότητα έχουν αποδυναμώσει τις υπάρχουσες επιλογές. Κατά τη διάρκεια της Συνόδου Κορυφής στα τέλη Οκτωβρίου, οι ηγέτες της ευρωζώνης προσπάθησαν να επεκτείνουν τις αρμοδιότητες του Ταμείου Διάσωσης EFSF.

Το EFSF αρχικά μπορούσε να έχει πρόσβαση σε κρατικές εγγυήσεις ύψους 440 δισ. ευρώ, που το Ταμείο χρησιμοποιεί για να αυξήσει το ρευστό στις ιδιωτικές αγορές, διοχετεύοντας τα χρήματα που αντλεί στις χώρες που βρίσκονται υπό καθεστώς διάσωσης. Τα 440 δισ. ευρώ μπορεί να ακούγονται πολλά. Πράγματι, αυτό το ποσό είναι αρκετό για να χρηματοδοτήσει τα υφιστάμενα προγράμματα διάσωσης της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας, ενώ θα περίσσευαν και αρκετά ώστε να γίνει μια ειλικρινής προσπάθεια να στηριχτεί η Ισπανία.

Ωστόσο, κανένας δεν πιστεύει πως το ποσό αυτό είναι αρκετό για να στηρίξει πιθανή διάσωση της Ιταλίας. Έτσι, η Σύνοδος του Οκτωβρίου μετέβαλε τη δομή του EFSF ώστε να εγγυάται επιστροφές μόνο επί του 15% – 30% των επενδύσεων (οι λεπτομέρειες δεν έχουν ακόμα οριστικοποιηθεί).

Αντί να προσελκύσει περισσότερα κεφάλαια, αυτό διατάραξε τα εξωτερικά και τα ιδιωτικά συμφέροντα στο EFSF σε τέτοιον βαθμό που το Ταμείο -ακόμα και αν χρησιμοποιήσει πλήρεις εγγυήσεις- μόλις και μετά βίας κατάφερε να συγκεντρώσει 2 δισ. ευρώ αυτήν την εβδομάδα για να χρηματοδοτήσει τις προϋπάρχουσες δεσμεύσεις του. Το EFSF αυτήν τη στιγμή όχι μόνο δεν μπορεί να σώσει την Ιταλία ή ακόμα και την Ισπανία, αλλά είναι και μάλλον απίθανο να μπορέσει να χειριστεί τις μικρότερες διασώσεις που έχουν ήδη συμφωνηθεί.

Ωστόσο, αυτά τα μεγαλύτερα κράτη εξακολουθούν να κινδυνεύουν, και ιδιαίτερα η Ιταλία. Το χρέος της Ρώμης ανέρχεται σε 1,9 τρισ. ευρώ, περίπου 120% του ΑΕΠ – αναλογικά διπλάσιο αυτού της Ισπανίας. Η αδυναμία χρηματοδότησης στην Ιταλία, απουσία ενός ενισχυμένου EFSF, θα οδηγήσει σχεδόν αμέσως σε ιταλική χρεοκοπία. Τα επακόλουθα κάνουν αδύνατη την επιβίωση της ευρωζώνης.

—Το σχέδιο της Γερμανίας

Εντούτοις, καθώς βαθαίνει και διευρύνεται η οικονομική κρίση της Ευρώπης, βλέπουμε να σχηματίζεται κάποιο περίγραμμα ενός γερμανικού σχεδίου που χρησιμοποιεί όποια εργαλεία είναι διαθέσιμα. Τα κράτη που δεν συμφωνούν με τη λήψη μέτρων λιτότητας στις «καλές εποχές» έχουν γίνει λίγο πιο «ελαστικά» καθώς πλησιάζουν την οικονομική καταστροφή. Η Γερμανία έχει κάνει αξιοσημείωτες προσπάθειες το τελευταίο διάστημα να αλλάξει τόσο την Ελλάδα όσο και την Ιταλία.

Οι Γερμανοί σπρώχνουν τόσο τους Έλληνες όσο και τους Ιταλούς προς τη δημιουργία κυβερνήσεων εθνικής ενότητας. Αν αυτές σχηματιστούν με επιτυχία, οι Γερμανοί ελπίζουν πως αυτές θα μπορέσουν να επιτύχουν τέσσερα πράγματα:

-Πλήρη εφαρμογή των προγραμμάτων λιτότητας που έχει ζητήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ελπίδα είναι πως οι κυβερνήσεις τεχνοκρατών μπορούν να περάσουν πολιτικές που θα ήταν πολιτική αυτοκτονία για τις κανονικές εκλεγμένες κυβερνήσεις.

-Συνταγματικές τροποποιήσεις που θα δέσμευαν τα κράτη ώστε με κάποιον τρόπο να ισοσκελίσουν τους προϋπολογισμούς τους. Η Γερμανία χρειάζεται αυτά τα κράτη να αρχίσουν να παράγουν πλεονάσματα προϋπολογισμών έτσι ώστε να μπορέσουν να μειώσουν το χρέος τους και να αμβλύνουν την έκθεσή τους στις χρηματοοικονομικές αγορές.

-Έγκριση αλλαγών στις συνθήκες που θα επιτρέπουν στα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. να έχουν περισσότερο λόγο στις εθνικές διαδικασίες. Στόχος είναι να επιτραπεί η άμεση επαναδιατύπωση των διαδικασιών προϋπολογισμών έτσι ώστε τα κράτη αυτά να μην μπορέσουν ποτέ ξανά να συμπεριφερθούν με δημοσιονομικά ανεύθυνο -κατά τους Γερμανούς- τρόπο.

-Τέλος, οι Γερμανοί ελπίζουν πως όλα αυτά μπορούν να επιτευχθούν χωρίς να πυροδοτηθούν εκλογές. Το Βερολίνο φοβάται ότι οποιαδήποτε εκλογική αναμέτρηση τώρα θα θεωρηθεί τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ιταλία δημοψήφισμα για την Ευρώπη γενικότερα, ή, πιο συγκεκριμένα, δημοψήφισμα για τα μέτρα λιτότητας (με εμπνευστή τη Γερμανία), και πως η δημόσια απόρριψη της Ευρώπης ή της λιτότητας θα ρίξει ολόκληρο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.

Τα προβλήματα υλοποίησης

Αυτό είναι το σχέδιο, όμως υπάρχουν διάφορα προβλήματα:

Πρώτον, το κοινοβούλιο ακόμα και μιας κυβέρνησης τεχνοκρατών δεν μπορεί να αποφύγει την προϋπόθεση της ψήφισης επί των μέτρων λιτότητας, των συνθηκών και των τροποποιήσεων του Συντάγματος. Οι κυβερνήσεις εθνικής ενότητας ακούγονται καλές, όμως το εύρος των αλλαγών που απαιτούν οι Γερμανοί σημαίνει ότι η πολιτική δεν θα μπορεί να κρατηθεί σε απόσταση.

Δεύτερον, οι πολίτες των χωρών δεν θα πρέπει να επαναστατήσουν. Η Ευρώπη βρίσκεται σε κατάσταση μεγάλης αναταραχής. Οι απεργίες και οι ταραχές βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη. Οι κυβερνήσεις -ακόμα και οι αυτές εθνικής ενότητας-, που θα θεωρηθεί ότι υποκύπτουν στους Γερμανούς, θα αμφισβητηθούν από τους πολίτες, οι οποίοι δεν επιθυμούν να υποκύψουν στις εντολές ενός ξένου κράτους. Αυτό που αρέσει στη Γερμανία σε ό,τι αφορά τις κυβερνήσεις τεχνοκρατών είναι ότι -για ένα χρονικό διάστημα τουλάχιστον- μπορούν να αγνοήσουν αυτές τις φωνές των πολιτών. Ωστόσο, αυτή η προσέγγιση θα ριζοσπαστικοποιούσε τον λαό, καθώς θα αισθανόταν ανίσχυρος και στερούμενος τα πολιτικά του δικαιώματα από μια πολιτική διαδικασία που ήδη θεωρεί ότι κυριαρχείται από ασύνδετες ελίτ.

Τρίτον, οι αλλαγές που θα συμφωνηθούν από μια ενδιάμεση κυβέρνηση δεν είναι απαραίτητο ότι θα τηρηθούν και από την επόμενη κυβέρνηση. Οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι προσπαθούν να αναγκάσουν τα ελληνικά κόμματα να υπογράψουν έγγραφα που θα τα δεσμεύουν να μην αμφισβητήσουν ποτέ τα προγράμματα λιτότητας. Μέχρι στιγμής, αυτές οι προσπάθειες έχουν αντικρουστεί.

Τέλος, όλα αυτά θα πρέπει να γίνουν χωρίς να εκραγούν οι αγορές, και συνεπώς χωρίς να πυροδοτηθούν άμεσες κρίσεις χρηματοδότησης. Αυτό είναι ίσως και το πιο επικίνδυνο σημείο. Η Γερμανία χρειάζεται αυτά τα κράτη να αισθανθούν την πίεση των αγορών, όχι όμως σε βαθμό που θα οδηγήσει σε οικονομική καταστροφή.

Σας ευχαριστώ για την επίσκεψη σας...