Αυτή η εξαιρετική φωτογραφία του Μάριου Λώλου έκανε χτες τον γύρο των social media. Δεν ξέρω αν είναι από τις χτεσινές διαδηλώσεις – δεν έχει σημασία αυτό- αλλά θα ήθελα να σχολιάσω το σύνθημα στον τοίχο.

Έχω γράψει ξανά πως δεν καταλαβαίνω τι σημαίνει «Να μη ζήσουμε σαν δούλοι».

Και πώς να ζήσουμε;

Θα το καταλάβαινα, αν έγραφε «Να ζήσουμε ελεύθεροι».

Το σύνθημα «Να μην ζήσουμε σαν δούλοι» το βλέπω στους τοίχους της Αθήνας τα τελευταία τρία χρόνια.

Δηλαδή, πριν δεν ζούσαμε σαν δούλοι; Γιατί; Επειδή υπήρχαν φράγκα για να πηγαίνουμε στα σκυλάδικα, να κάνουμε διακοπές και να τρώμε έξω;

Όλοι αυτοί που ζούσαν με κάρτες και δάνεια δεν ήταν δούλοι;

Όλοι αυτοί που χρωστούσαν το σπίτι, το αυτοκίνητο, την τηλεόραση, το πλυντήριο -και ό,τι άλλο νόμιζαν πως είναι δικό τους- δεν ήταν δούλοι;

Όλοι αυτοί που ψήφιζαν επί δεκαετίες ΠΑΣΟΚ και Νέα Δημοκρατία -και μιλάμε για τη συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων- για να τους χώσουν στο Δημόσιο ή για να μην χάσουν τη δουλίτσα τους ή για να τους νομιμοποιήσουν το αυθαίρετο δεν ήταν δούλοι; Ήταν ελεύθεροι άνθρωποι αυτοί;

Μα αυτοί πήγαν και υποδουλώθηκαν μόνοι τους.

Η ελευθερία μετριέται με τα χρήματα που βγάζουμε, τα χρήματα που δανειζόμαστε και με τα προϊόντα που έχουμε στην κατοχή μας;

Η ελευθερία δεν έχει καμία σχέση με το χρήμα. Η ελευθερία υπήρχε πριν οι άνθρωποι δημιουργήσουν το χρήμα και θα υπάρχει και μετά την κατάργησή του.

Και ή θα είσαι ελεύθερος ή θα είσαι δούλος.

Δεν μπορείς να ζήσεις «σαν ελεύθερος». Ή είσαι ελεύθερος ή δεν είσαι.

Αλλά μπορείς να ζήσεις «σαν δούλος».

Σε αυτό το σύνθημα, η λέξη κλειδί είναι το «σαν».

Δηλαδή, δούλοι ήμασταν και πρώτα αλλά δεν μας πείραζε επειδή μπορούσαμε να παίρνουμε δάνεια και να κάνουμε τους πλούσιους.

Τώρα που η χώρα χρεοκόπησε και δεν παίζουν δάνεια, μας πειράζει που είμαστε δούλοι.

Πριν ήμασταν δούλοι αλλά δεν φαινόταν γιατί το έκρυβαν τα χρήματα. Τώρα φαίνεται πως είμαστε δούλοι. Επειδή είμαστε φτωχοί. Και μας πειράζει που φαίνεται πως είμαστε δούλοι. Δηλαδή μας πειράζει το γεγονός ότι φαίνεται πως είμαστε δούλοι, όχι το ότι είμαστε δούλοι.

Ναι, μόνο που το αντίθετο του «δούλος» δεν είναι το «πλούσιος» ή το «ευκατάστατος».

Το αντίθετο του «δούλος» είναι το «ελεύθερος».

Κι αν θέλεις να είσαι ελεύθερος, πας στον τοίχο και το γράφεις: «Θέλω να ζήσω ελεύθερος». Δεν γράφεις «Να μην ζήσουμε σαν δούλοι». Δεν φοβάσαι να γράψεις τη λέξη «ελεύθερος».

Βλέπω τα συνθήματα στους τοίχους της Αθήνας και χαμογελάω, διασκεδάζω, απορώ, σκέφτομαι.

Με όλο τον σεβασμό στους νέους ανθρώπους που αμφισβητούν τα πάντα -και πολύ καλά κάνουν-, είναι σημαντικό στη ζωή σου να έχεις διαβάσει μερικά βιβλία.

Κι εγώ πέρασα μια περίοδο της ζωής μου που μηδένισα το σύμπαν, ακύρωσα τους πάντες και τα πάντα και νόμιζα ότι τα ήξερα όλα. Αυτή η περίοδος λέγεται «εφηβεία» και -ευτυχώς- δεν κρατάει για πάντα. Τουλάχιστον σε εμένα δεν κράτησε για πάντα.

Είναι γοητευτικό να πιστεύεις πως ο κόσμος ξεκινάει με εσένα αλλά, αν συνέβαινε αυτό, οι άνθρωποι θα ήταν ακόμα στις σπηλιές.

Μην ψάχνετε για συνθήματα για την ελευθερία. Υπάρχει το «Ελευθερία ή θάνατος» των αγωνιστών του ’21. Που δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι «Να μην ζήσουμε σαν σκλάβοι ή θάνατος». Αφού σκλάβοι ήταν. Το ήξεραν. Δεν έκαναν πως δεν το ήξεραν.

Κι αν αυτό το σύνθημα σας τρομάζει κάπως -λόγω θανάτου-, υπάρχει κάποιο άλλο: «Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία».

Και βέβαια, η ζωή δεν είναι συνθήματα. Ούτε ωραία τσιτάτα στα social media.

Μου αρέσουν τα ευρηματικά συνθήματα, λατρεύω τις έξυπνες ατάκες στα social media αλλά προτιμώ την γνώση.

Η γνώση είναι ελευθερία. Και η σκέψη (που είναι ότι πιο επαναστατικό υπάρχει). Και η σκέψη έχει ανάγκη την γνώση. Που απαιτεί χρόνο, πειθαρχία και αφοσίωση.

Για να ζήσεις ελεύθερος. Κι όχι για να μην ζήσεις σαν δούλος.

Και όπως διάβασα κάμποσα χρόνια πριν σε κάποιο βιβλίο -νομίζω στην «Ιστορία μιας Λέξης» του Νίκου Βαρδιάμπαση-, «για να ελευθερωθείς, πρέπει πρώτα να εγκυμονήσεις».

Καλή λευτεριά.