Η κρίση στην Ευρώπη έχει εισέλθει σε μια ήρεμη φάση, η οποία δεν είναι τυχαία. Η περίοδος σχετικής ηρεμίας συμπίπτει με την προεκλογική περίοδο στην Γερμανία εν όψει των ομοσπονδιακών εκλογών το 2013, στην οποία η καγκελάριος, Άνγκελα Μέρκελ, θα εμφανιστεί ως η ηγέτης που έσωσε το ευρώ.

Αλλά η κρίση θα επανέλθει ίσως λίγο πριν ή λίγο μετά από τις επερχόμενες εκλογές της Γερμανίας. Η νότια Ευρώπη δεν έχει κάνει αρκετά για να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητά της, ενώ η βόρεια Ευρώπη δεν έχει κάνει αρκετά για να τονώσει τη ζήτηση. Τα βάρη του χρέους παραμένουν τεράστια, καθώς και η ευρωπαϊκή οικονομία παραμένει ανίνακη αναπτυχθεί. Σε ολόκληρη την ήπειρο, ο πολιτικός διχασμός συνεχίζεται. Για όλους αυτούς τους λόγους, το φάντασμα της κατάρρευσης της ευρωζώνης τριγυρνάει ακόμα.

Οι συνέπειες της κατάρρευσης δεν θα αρέσουν σε κανένα. Όποια χώρα την προκαλέσει – η Γερμανία, απειλώντας να εγκαταλείψει το ευρώ, ή η Ελλάδα ή η Ισπανία βγαίνοντας στην πραγματικότητα από την ευρωζώνη - θα προκαλέσει οικονομικό χάος αλλά και την οργή των γειτόνων της. Για να προστατεύσουν τον εαυτό τους από την οικονομική κατάρρευση, οι κυβερνήσεις θα επικαλεστούν τις ρήτρες των συνθηκώντης ΕΕ, προκειμένου να μπουν σε εφαρμογή προσωρινοί έλεγχοι στην κίνηση κεφαλαίων και να διαχωρίσουν τα οικονομικά τους συστήματα. Θα κλείσουν τα σύνορά τους για να ανακόψουν τη φυγή κεφαλαίων. Θα ήταν κάθε χώρα για τον εαυτό της.

Θα μπορούσε η Ευρωπαϊκή Ένωση να επιβιώσει; Η απάντηση εξαρτάται από το τι εννοούμε με τον όρο Ευρωπαϊκή Ένωση. Αν κάποιος εννοεί τα πολιτικά όργανα της - την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, τότε η απάντηση είναι ναι. Οι θεσμοί αυτοί αριθμούν ήδη μισό αιώνα. Δεν πάνε πουθενά.

Όσον αφορά την ενιαία αγορά, το επίτευγμα-ορόσημο της ΕΕ, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η διάλυση της Ευρωζώνης θα διαταράξει σοβαρά τη λειτουργία της στο άμεσο μέλλον. Φορτηγά θα σταματήσουν στα εθνικά σύνορα. Τράπεζες και χρηματοπιστωτικά συστήματα θα καταρρεύσουν. Οι εργαζόμενοι θα εμποδίζονται να βρουν δουλειά σε άλλη χώρα.

Αλλά τι θα συμβεί στη συνέχεια; Έχει υπάρξει μια συζήτηση για το αν είναι δυνατόν να έχουμε μια ενιαία αγορά χωρίς ενιαίο νόμισμα. Οι επικριτές του ευρώ πάντα ρωτούσαν: Γιατί όχι;

Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, η οποία υπεγράφη το 1986, θα παραμείνει στη θέση της. Τα κράτη μέλη θα υποχρεωθούν να αποκαταστήσουν την ελεύθερη διακίνηση των αγαθών, κεφαλαίων, υπηρεσιών και ανθρώπων – τις «τέσσερις ελευθερίες» της ΕΕ - το συντομότερο δυνατό. Λαμβάνοντας υπόψη τα σαφή οφέλη που έχει αποκομίσει η Ευρώπη από την ενιαία αγορά, θα έχουν κάθε κίνητρο να το πράξουν.

Οι υποστηρικτές του ενιαίου νομίσματος δηλώνουν ότι εάν η Ευρώπη έχει ξεχωριστά εθνικά νομίσματα, θα έχει χωριστά τραπεζικά συστήματα, το καθένα με το δικό του δανειστή έσχατης ανάγκης. Τέρμα λοιπόν στην ενιαία αγορά χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, ή την εναρμόνιση ρυθμίσεων και την άρση εμπορικών φραγμών. Το ελεύθερο εμπόριο αγαθών και η ελεύθερη κυκλοφορία κεφαλαίου και εργασίας δεν θα επιβιώσουν την κατάρρευση του ευρώ, προειδοποιούν οι πιστοί ευρωπαϊστές. Μπορεί να μάθουμε σύντομα αν έχουν δίκιο.

Και τι γίνεται με το κοινοτικό κεκτημένο, το σώμα του νόμου που ενσωματώνει τις υποχρεώσεις των κρατών μελών όχι μόνο από την άποψη των οικονομικών πολιτικών, αλλά και από την άποψη της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων; Η πρόθεση του κοινοτικού κεκτημένου δεν είναι απλώς να καταστεί η Ευρώπη πιο ευημερούσα, αλλά για να γίνει πιο πολιτισμένη. Η Ισπανία, Πορτογαλία και η Ελλάδα έπρεπε να θεσμοθετήσουν ουσιαστικές δημοκρατίες πριν από την ένταξη τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ακόμη και τώρα, Ουγγαρία και Ρουμανία δέχονται πιέσεις και τη πιθανότητα κυρώσεων από εταίρους τους στην ΕΕ με την κατηγορία ότι ασκούν αμφίβολες εκλογικές πρακτικές, θέτουν σε κίνδυνο την ανεξαρτησία των δικαστηρίων τους, ή για διακρίσεις εις βάρος των μειονοτήτων.

Η κατεύθυνση της ΕΕ είναι η «ολοένα στενότερη ένωση» που αναφέρεται στη Συνθήκη της Ρώμης και επαναλαμβάνεται με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ. Αυτό σημαίνει μια ΕΕ που κινείται αναπόφευκτα από την οικονομική και νομισματική ένωση στην τραπεζική ένωση, στη συνέχεια, στη δημοσιονομική ένωση, και, τέλος, στην πολιτική ένωση. Αυτό είχαν στο μυαλό τους οι Ευρωπαίοι ηγέτες όταν δημιουργήθηκε το ευρώ. Ελπίζουν ακόμα ότι η δημιουργία μιας νομισματικής ένωσης θα δημιουργήσει αφόρητες πιέσεις για τη δημιουργία μιας ΕΕ που θα λειτουργεί από όλες τις απόψεις ως ένα συνεκτικό οικονομικό και πολιτικό συνασπισμό.

Οι ηγέτες της Ευρώπης είχαν δίκιο σχετικά με την πίεση. Η νομισματική ένωση χωρίς τραπεζική ένωση δεν θα λειτουργήσει, και μια λειτουργική τραπεζική ένωση απαιτεί τουλάχιστον ορισμένα στοιχεία δημοσιονομικής και πολιτικής ένωσης.

Η Ευρώπη μπορεί να προχωρήσει είτε, προς βαθύτερη ολοκλήρωση, ή μπορεί να κινηθεί προς τα πίσω, προς την εθνική κυριαρχία. Οι ηγέτες της και αυτή τη φορά οι άνθρωποι της πρέπει να αποφασίσουν. Από την απόφασή τους και μόνο εξαρτάται το μέλλον και του ευρώ και της ΕΕ.