Του Γιώργου Παπανικολάου 


Το φαινόμενο δεν είναι προσωρινό. Τόσο στην Αμερική όσο και στην Ευρώπη, η μεσαία τάξη φαίνεται ότι θα είναι, αναλογικά, το μεγαλύτερο θύμα των οικονομικών και πολιτικών εξελίξεων που συντελούνται εντός του 21ου αιώνα.

Για πολύ καιρό η σταδιακή αποσάθρωση της αγοραστικής δύναμης και του βιοτικού επιπέδου της, δεν ήταν άμεσα ορατή, εξ αιτίας του χαμηλότοκου τραπεζικού δανεισμού, της ανόδου στις αξίες των ακινήτων και βεβαίως των ολοένα αυξανόμενων κρατικών δαπανών.

Ώσπου ήρθε η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 και η επακόλουθη κρίση κρατικών χρεών, για να φέρει στην επιφάνεια την απλή αλήθεια: Η αύξηση του ανταγωνισμού, σε διεθνή πλέον κλίμακα, (παγκοσμιοποίηση), οι τεχνολογικές αλλαγές και η «ελαστικοποίηση» των εργασιακών σχέσεων, μειώνουν δραστικά το βιοτικό επίπεδο της πολυπληθούς «μεσαίας τάξης» των Δυτικών κοινωνιών, ενώ ένα ελάχιστο ποσοστό του πληθυσμού (το περίφημο πλέον 1%) καρπούται το μεγαλύτερο όφελος.

Το γεγονός ότι το φαινόμενο αυτό έχει κάνει με μεγαλύτερη ένταση την εμφάνιση του στις Ηνωμένες Πολιτείες, την πλέον «ευέλικτη» και ισχυρή οικονομία στον κόσμο, απλώς αποτυπώνει πληρέστερα την τάση που ήδη ακολουθεί και η υπόλοιπη Δύση, κυνηγώντας ακατάπαυστα την «ανταγωνιστικότητα» και την «ευελιξία» που επιβάλλει η παγκοσμιοποίηση.

Το κακό για την μεσαία τάξη, όπως αποδείχτηκε τα τελευταία χρόνια-κυρίως αλλά όχι μόνο στις ΗΠΑ- είναι ότι υπό αυτούς τους όρους, η οικονομική ανάπτυξη δεν λειτουργεί όπως παλιά. Η «πλημμυρίδα» του οφέλους από την ενίσχυση της οικονομίας, την αύξηση της αποτελεσματικότητας και της παραγωγικότητας, δεν ανεβάζει πλέον «όλες τις βάρκες». Αντιθέτως, συχνά διευρύνει τις ανισότητες.

Το γεγονός ότι ο George Freedman ιδρυτής της Stratfor του συντηρητικού think tank που ειδικεύεται σε γεωπολιτικά θέματα, αναδεικνύει την εξάρθρωση της μεσαίας τάξης σε μείζονα κίνδυνο που θα απειλήσει μελλοντικά την αμερικανική ισχύ, κλονίζοντας τα θεμέλια της κοινωνίας της, νομίζω ότι αποτυπώνει με τον καλύτερο τρόπο την βαρύτητα του θέματος.

Ορισμένοι θα σπεύσουν να υποστηρίξουν ότι στην περίπτωση της Ελλάδας είναι εξαιρετικά πρώιμο να ασχοληθούμε με τέτοιου είδους προβληματισμούς, επικαλούμενοι την καταναλωτική διάρθρωση της κρατικοδίαιτης «κλειστής» οικονομίας μας και την ανάγκη αλλαγής ενός καταφανώς αποτυχημένου μοντέλου.

Το επιχείρημα τους όμως, έρχονται να αναιρέσουν οι συνέπειες της κρίσης και η ίδια η «συνταγή» εξόδου που ακολουθούμε. Η κρίση εξαθλιώνει με πρωτοφανείς ρυθμούς τις χαμηλότερες εισοδηματικά τάξεις και ταυτόχρονα καταβαραθρώνει τα μεσαία εισοδήματα, φορολογώντας τα ως «πλούσια» την ίδια ώρα που οι απολαβές τους μειώνονται δραστικά. Πρόσφατο χαρακτηριστικό παράδειγμα η απόφαση της κυβέρνησης να φορολογήσει αιφνιδιαστικά τα Ι.Χ. από 2.000 κυβικά εκατοστά ως είδος πολυτελείας.

Αλλά και η συνταγή ανάκαμψης ουδόλως ευνοεί την ελληνική μεσαία τάξη, με τα εγγενή ελαττώματα της. Διότι προβλέπει τον ριζικό μετασχηματισμό της οικονομικής δομής της ελληνικής κοινωνίας στα διεθνή πρότυπα, προκειμένου να επιτευχθεί η εκμετάλλευση των οικονομικών πλεονεκτημάτων σε περιβάλλον διεθνούς ανταγωνιστικότητας.

Αυτό θα έχει μόνιμες συνέπειες όχι μόνο στις εργασιακές σχέσεις και τα επίπεδα απολαβών, αλλά και σε ολόκληρο το πλέγμα μικροιδιοκτησίας και μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας στο οποίο συγκεντρώνεται σήμερα το μεγαλύτερο μέρος της οικονομικής δραστηριότητας

Σε επίπεδο «εθνικής» οικονομίας, ίσως η ακολουθούμενη συνταγή να αποτελεί τη βέλτιστη λύση. Πιθανότατα θα «τιμωρήσει» και αρκετές στρεβλώσεις με τις οποίες έμαθε να λειτουργεί οικονομικά και επιχειρηματικά ένα μέρος της μεσαίας τάξης.

Το μεγάλο ερώτημα όμως δεν παύει να υφίσταται. Πόσο έτοιμη είναι η ελληνική κοινωνία γι αυτή την ριζική αλλαγή;

Μάλλον ελάχιστα αν αναλογιστούμε ότι επί δεκαετίες στηρίζεται στους «μικρομεσαίους», είτε αυτό αφορά επιχειρήσεις, είτε ελευθέρια επαγγέλματα και αγροτικές εκμεταλλεύσεις. Κι ότι η έννοια της «μικρό-ιδιοκτησίας» είναι ευρύτατα διαδεδομένη, ορίζοντας εν πολλοίς και τον «νοικοκύρη».

Κατά συνέπεια, ακόμη κι αν η συνταγή αποδειχτεί επιτυχής για την οικονομία συνολικά, είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν τα οφέλη της θα μεταφερθούν στο μεγαλύτερο μέρος της μεσαίας τάξης.

Διότι οι περισσότερες μικρομεσαίες «βάρκες» αντί να ανεβαίνουν στην πλημμυρίδα της ανάπτυξης, θα βυθίζονται στα απόνερα του βίαιου οικονομικού μετασχηματισμού.

Κι αυτό, δεδομένου του δημοκρατικού συστήματος διακυβέρνησης της χώρας, ενδέχεται να επιφέρει απρόβλεπτες πολιτικές συνέπειες, ακόμη κι αν «οι αριθμοί ευημερούν».