Οι χρηματοπιστωτικές κρίσεις έχουν την τάση να ξεκινούν απότομα και να τελειώνουν αιφνιδιαστικά. Πριν από τρία χρόνια, η κρίση του ευρώ ξεκίνησε όταν η Ελλάδα έγινε η αιτία για ανησυχία μεταξύ των πολιτικών υπευθύνων και αιτία για τον ενθουσιασμό των διαχειριστών κεφαλαίων. Από το τέλος του 2012, ένα είδος ανακωχής έχει επικρατήσει. Μήπως αυτό σημαίνει ότι η κρίση έχει τελειώσει;

Με τα συνήθη πρότυπα των οικονομικών κρίσεων, τρία χρόνια είναι μεγάλο χρονικό διάστημα. Ένα χρόνο μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers το Σεπτέμβριο του 2008, η εμπιστοσύνη στο χρηματοπιστωτικό σύστημα των Ηνωμένων Πολιτειών είχε αποκατασταθεί, και είχε αρχίσει η ανάκαμψη. Λίγο περισσότερο από ένα χρόνο μετά την πανωλεθρία των συναλλαγματικών ισοτιμιών του 1997 που πυροδότησαν τη χειρότερη ύφεση των ασιατικών οικονομιών των τελευταίων δεκαετιών, ήταν ακμάζουσες και πάλι. Έχει η ευρωζώνη, επιτέλους, φτάσει στο σημείο καμπής;

Πολλές μάχες δόθηκαν τα τελευταία τρία χρόνια - σε όλη την Ελλάδα, την Ιρλανδία, την Ισπανία, και την Ιταλία, για να αναφέρουμε τις κυριότερες. Οι οικονομικοί πολεμιστές της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν εξαντληθεί. Τα hedge funds πρώτα κέρδισαν χρήματα στοιχηματίζοντας ότι η κρίση θα επιδεινωθεί, αλλά στη συνέχεια έχασαν τα χρήματα που στοιχημάτισαν στη διάλυση της ευρωζώνης. Οι φορείς χάραξης πολιτικής πρώτα έχασαν την αξιοπιστία τους με το να είναι κατώτεροι των περιστάσεων, και στη συνέχεια, αντιστάθμισαν μέρος αυτής με την αποδοχή τολμηρών πρωτοβουλιών. Πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι το κεφάλαιο έχει αρχίσει να επιστρέφει στη νότια Ευρώπη.

Η σημερινή αλλαγή στην ψυχολογία της αγοράς οφείλεται επίσης σε δύο σημαντικές αλλαγές πολιτικής. Πρώτον, οι Ευρωπαίοι ηγέτες συμφώνησαν τον Ιούνιο του 2012 σε μια σημαντική αναθεώρηση της ευρωζώνης. Η έναρξη μιας τραπεζικής ένωσης, η οποία θα μεταφέρει στην Ευρωπαϊκή ευθύνη το επίπεδο για την εποπτεία των τραπεζών και, σε τελική ανάλυση, την ανάλυση και την ανακεφαλαιοποίηση, έδειξε την ετοιμότητά τους να αντιμετωπίσουν μια συστημική αδυναμία στο σχεδιασμό της νομισματικής ένωσης.

Δεύτερον, με τη δρομολόγηση του νέου συστήματος «οριστικών χρηματικών συναλλαγών», το Σεπτέμβριο, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ανέλαβε την ευθύνη για τη διατήρηση της ακεραιότητας της ευρωζώνης. Το πρόγραμμα OΧΣ ήταν μια σοβαρή δέσμευση, και οι αγορές το ερμήνευσαν με αυτόν τον τρόπο, ιδίως εφόσον η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ το υποστήριξε, παρά την αντίθεση της Bundesbank. Επιπλέον, η Μέρκελ επισκέφθηκε την Αθήνα και φίμωσε τις φωνές στην κυβέρνηση συνασπισμού, οι οποίες έκαναν ανοιχτά έκκληση για την έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ.

Δυστυχώς, όμως, εξακολουθούν να υπάρχουν τρεις λόγοι για να ανησυχούμε για το μέλλον. Για αρχή, η πολιτική υστερεί σε σχέση με την οικονομία, η οποία με τη σειρά της υστερεί σε σχέση με τις εξελίξεις στην αγορά. Το κλίμα στα γραφεία των συναλλαγών στη Νέα Υόρκη ή το Χονγκ Κονγκ μπορεί να έχει βελτιωθεί, αλλά έχει επιδεινωθεί στους δρόμους της Μαδρίτης και της Αθήνας.

Πράγματι, η οικονομική και κοινωνική κατάσταση στη νότια Ευρώπη είναι βέβαιο ότι θα παραμείνει ζοφερή για πολλά χρόνια. Όπως έχουν τα πράγματα, όλες οι χώρες της νότιας Ευρώπης αντιμετωπίζουν την προοπτική μιας χαμένης δεκαετίας: σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ τους θα είναι χαμηλότερο το 2017 από ό,τι ήταν το 2007. Όσο η βιώσιμη οικονομική βελτίωση δεν υλοποιείται, το πολιτικό ρίσκο θα παραμένει διαδεδομένο.

Η πολιτική αναταραχή σε οποιαδήποτε από τις χώρες του Νότου θα είναι αρκετή για να αναζωπυρώσει τις αμφιβολίες σχετικά με το μέλλον της ευρωζώνης. Επιπλέον, η γαλλική ανταγωνιστικότητα, και η διαφορά μεταξύ της απόδοσης αυτής και της Γερμανίας, είναι μια αυξανόμενη αιτία άγχους.

Ο δεύτερος λόγος ανησυχίας είναι ότι υπάρχει περιορισμένη συναίνεση στην Ευρώπη σε ό,τι ακριβώς είναι απαραίτητη για να καταστεί πάλι η νομισματική ένωση ανθεκτική και ευημερούσα. Η τραπεζική ένωση είναι μια θετική εξέλιξη, αλλά δεν υπάρχει καμία συμφωνία για πρόσθετες μεταρρυθμίσεις, όπως η δημιουργία μιας κοινής φορολογικής εισφοράς ή ενός κοινού ταμείου.

Ειδικότερα, η βόρεια Ευρώπη συνεχίζει να ερμηνεύει την κρίση ως αποτέλεσμα που έχει προκύψει κατά κύριο λόγο από την αδυναμία να επιβάλει τους ισχύοντες κανόνες, όπως είναι τα φορολογικά κριτήρια σταθερότητας της ΕΕ. Η Νότια Ευρώπη είναι περισσότερο διατεθειμένη να δει την κρίση ως αποτέλεσμα συστηματικής ατέλειας. Επιπλέον, η Βόρεια Ευρώπη θεωρεί τη λιτότητα ως τη μητέρα όλων των μεταρρυθμίσεων, ενώ η νότια Ευρώπη φοβάται ότι οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να έχουν αρκετό πολιτικό κεφάλαιο για να πράξουν τα πάντα την ίδια στιγμή.

Τέλος, τα τελευταία τρία χρόνια έχουν αποκαλύψει ένα σαφές σχέδιο για τη διαχείριση των κρίσεων: Σχεδόν κανένα αποτέλεσμα αποφάσεων μιας γαλήνιας διαβούλευσης, με τα περισσότερα να λαμβάνονται στο πλαίσιο της πίεσης των χρηματοπιστωτικών αγορών σε μια προσπάθεια να αποφευχθούν τα χειρότερα. Κάθε φορά που η πίεση υποχωρεί, τα σχέδια για τη μεταρρύθμιση της πολιτικής αναβάλλονται - μια στάση που έχει καλύτερα συλληφθεί στην περίφημη αναλογία ultima της Μέρκελ: αναλαμβάνεται δράση μόνο αν είναι απολύτως απαραίτητο για την επιβίωση του ευρώ. Με άλλα λόγια, η Ευρώπη εμφανίζει μια ισχυρή αίσθηση επιβίωσης, αλλά όχι μια ισχυρή αίσθηση του κοινού σκοπού.

Τίποτα από αυτά δεν σημαίνει ότι το ευρώ θα καταρρεύσει. Η ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση ότι το να αφεθεί η νομισματική ένωση να διαλυθεί θα ισοδυναμούσε με συλλογική οικονομική αυτοκτονία παρέχει ένα ισχυρό κίνητρο για να ξεπεραστούν οι θύελλες και τα εμπόδια. Εξάλλου, τα αποτελέσματα που έχουν επιτευχθεί μέχρι στιγμής μπορεί να αποδειχθούν επαρκή για τον περιορισμό των κινδύνων στο εγγύς μέλλον, ενώ τα σχέδια για δημοσιονομική ικανότητα, κοινά ομόλογα, καθώς και τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού ταμείου εξακολουθούν να σκιαγραφούνται. Έτσι, στην πράξη, η διαφορά μεταξύ των μεταρρυθμίσεων που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν και εκείνων που ήδη εφαρμόζονται ή θα υλοποιηθούν είναι λιγότερο σημαντική από ό,τι φαίνεται.

Ωστόσο, αποφεύγοντας συνειδητά τη συζήτηση σχετικά με το ποιες μεταρρυθμίσεις θα καταστήσουν τη συμμετοχή στην ευρωζώνη λιγότερο επικίνδυνη και πιο επωφελή για όλους, οι Ευρωπαίοι ηγέτες χάνουν την ευκαιρία να επισημάνουν ότι το ευρώ είναι ένα σκαλοπάτι προς μια ευημερούσα, ανθεκτική, και συνεκτική ένωση. Και χάνουν την ευκαιρία να επισημάνουν ότι η σκληρή οικονομική προσαρμογή που εξακολουθεί να κυριαρχεί στην πολιτική ατζέντα για ένα μεγάλο μέρος της ηπείρου, δεν είναι αυτοσκοπός.