Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και στις αρχές αυτής του 1960 τα σπίτια στις επαρχίες της Ελλάδας αλλά και σε πολλές γειτονιές της Αθήνας κατακλύζονταν από επιστολές απειλητικού και σωφρονιστικού χαρακτήρα για τους παραλήπτες τους. Η διανομή αυτών των επιστολών γινόταν με τον τρόπο των σημερινών διαφημίσεων για παραγγελία έτοιμου φαγητού (τις έριχναν κάτω από τις εξώπορτες), υποτίθεται όμως ότι όλες τις έστελνε ένας χριστιανός Άγιος.

Το όνομα του Αγίου μπορεί να διέφερε από περιοχή σε περιοχή, αλλά το νόημα ήταν παντού το ίδιο: ο Άγιος επισήμανε ότι την Ελλάδα την κατοικούσαν αμαρτωλοί (επειδή δεν έκαναν τον σταυρό τους ή την προσευχή τους ή άκουγαν την κυριακάτικη λειτουργία από το ραδιόφωνο αντί να πάνε στην εκκλησία ή έκαναν πονηρές σκέψεις σε βάρος των διπλανών τους κτλ.) και ότι οι παραλήπτες, ως πρώτο βήμα προς τον εξαγνισμό τους, όφειλαν να αντιγράψουν πολλές φορές την επιστολή και να τη διαδώσουν. Όσοι παρέλειπαν να το κάνουν θα προκαλούσαν την θεϊκή οργή, τώρα, όχι στη Δευτέρα Παρουσία: τρομερά δυστυχήματα, βαρύτατες ασθένειες ή οικονομικές καταστροφές θα συνέβαιναν στους ίδιους ή στους δικούς τους. Έχει μεγάλο ενδιαφέρον πάντως ότι τα αμαρτήματα που θα ετιμωρούντο με τόση σκληρότητα αφορούσαν την παράβαση πρακτικών κανόνων που ο συγγραφέας της επιστολής θεωρούσε δεδομένους, και όχι ζητήματα αρχών από τις οποίες οι κανόνες θα έπρεπε να απορρέουν.

Αποτέλεσμα αυτής της θεώρησης ήταν ότι ενώ οι περισσότεροι Έλληνες έπρεπε να θεωρούνται αμαρτωλοί και να περιμένουν να τιμωρηθούν σκληρά γι’ αυτό, τα μεγάλα προβλήματα δυσλειτουργίας της ελληνικής κοινωνίας (όπως το τεράστιο έλλειμμα στον τομέα των πολιτικών δικαιωμάτων ή η αυθαίρετη διαχείριση των δημόσιων οικονομικών που μεταξύ άλλων οδηγούσε στο να παραχωρούνται ως επιδοτήσεις τα αποθέματα των Ταμείων συντάξεων των εργαζομένων υπέρ της εξαιρετικά βραχύβιας ελληνικής βιομηχανίας –μέγιστο μέρος της οποίας κατέρρευσε με την είσοδο της Ελλάδας στην ΕΟΚ– και των ιδιοκτητών της) έμειναν εκτός του κύκλου της αμαρτίας, το ίδιο και οι κάθε είδους διαχειριστές τους.

Τα γράμματα που έστελνε ο Άγιος δεν ήταν παρά ένα τμήμα μιας πανίσχυρης ιδεολογικής εκστρατείας ποδηγέτησης του πληθυσμού της Ελλάδας στο όνομα ενός ηθικισμού, που δεν είχε βεβαίως οποιαδήποτε σχέση με την ηθική, παρά την κούφια και αποξενωμένη από τα πραγματικά τεκταινόμενα επίκλησή της. Ο ηθικισμός αυτός ήταν απόλυτα συνδεδεμένος με το νοσηρό καθεστώς της χώρας εκείνης της εποχής, αυτό που γέννησε μεταξύ άλλων τους βασανιστές της Χούντας, την καταστροφή της Κύπρου και βεβαίως τη σαθρή –όπως αποδείχτηκε εκ των πραγμάτων– οικονομική και κοινωνική κατάσταση, η οποία πήρε μεν μία παράταση ζωής με τις επιδοτήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης για να καταρρεύσει τελικά σήμερα στην αγκαλιά του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και των «αγορών».

Τα σταφύλια είναι ξινά

«Μα γιατί να γυρνάμε στα παλιά; Όλα αυτά είναι περσινά, ξινά σταφύλια!» μπορεί να διαμαρτυρηθούν ορισμένοι. Πράγματι, «τα σταφύλια είναι ξινά», μόνο που αυτό δεν αφορά μόνο το παρελθόν, αλλά πάρα πολύ τις τρέχουσες εξελίξεις στην Ελλάδα.

Εδώ και έναν χρόνο μια ανάλογη ιδεολογικά εκστρατεία, ένας Νέος Ηθικισμός, βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη στην Ελλάδα. Σύμφωνα με αυτόν, οι Έλληνες στο σύνολό τους έχουν υποπέσει σε σοβαρές αμαρτίες σε ατομικό επίπεδο, και αυτό επισύρει φοβερές τιμωρίες σε βάρος τους, τις οποίες και πρέπει να αποδεχθούν αδιαμαρτύρητα στα πλαίσια της διαδικασίας εξαγνισμού τους. Οι πρωτοβουλίες αυτής της εκστρατείας φαίνεται να ξεκινάνε από κάπου «ψηλά», σχεδόν από τον «ουρανό», στη συνέχεια το κλίμα αυτό αναπαράγεται από κάθε είδους μεγάφωνο και τελικά ο γενικός πληθυσμός τα ανακυκλώνει — ακριβώς όπως οι παραλήπτες των επιστολών του Αγίου. Τώρα, ξανά, όπως και τότε, τα αμαρτήματα σχετίζονται με παράβαση κάποιων πρακτικών κανόνων, οι οποίοι θεωρούνται από τους εμπνευστές της εκστρατείας δεδομένοι για τον γενικό πληθυσμό πλην όμως πάλι δεν υπάρχει καμιά συγκεκριμένη αναφορά σε ένα συνεκτικό γενικό πλαίσιο (οικονομικό, κοινωνικό, υποχρεώσεις και δικαιώματα των πολιτών και των εκπροσώπων τους) από το οποίο να προκύπτουν οι κανόνες.

Για παράδειγμα, την περίοδο αυτή είναι κοινός τόπος το κράτος να μην πληρώνει τις υποχρεώσεις τον με αποτέλεσμα να καταστρέφονται κάποιοι από τους συμβαλλόμενους με αυτό. «Μα τι θέλετε; Δεν υπάρχουν λεφτά!» είναι η συνηθισμένη δικαιολογία. Μα, εδώ, πού είναι η ηθική που διέπει μια κοινωνία πολιτών σε αντιδιαστολή με τα καθεστώτα σατραπείας; Αν πράγματι «δεν υπάρχουν λεφτά» δεν θα έπρεπε οι κρατικοί λειτουργοί και οι προϊστάμενοι υπουργοί τους που αποφασίζουν (αυθαίρετα) διά των πράξεων και των παραλείψεών τους για το ποιοι θα καταστραφούν να παραιτηθούν και οι ίδιοι από την είσπραξη των (συνήθως πολύ υψηλών) απολαβών τους;

Άλλο παράδειγμα: Πώς είναι δυνατόν όταν μια κυβέρνηση και μια Βουλή αποφασίζουν να φυλακίζονται με βαριές ποινές όσοι καθυστερούν να πληρώσουν τους φόρους τους, να μην είναι αυτονόητος ο έλεγχος από το ΣΔΟΕ των οικονομικών των μελών της κυβέρνησης και της Βουλής, καθώς και των συμβούλων τους ώστε να εξασφαλιστεί η ηθική «ισομέρεια» των πάνω και των κάτω;

Στο ίδιο κλίμα, είναι αδιανόητο –εφόσον η ηθική υποτίθεται ότι έχει αναγορευτεί σε κύρια αξία της νέας κατάστασης– τόσο καιρό να μην έχουν ζητήσει τα κόμματα ή να μην έχει επιληφθεί αυτεπαγγέλτως ο ΣΔΟΕ για τον έλεγχο των οικονομικών τους, πολύ περισσότερο που έχει επανειλημμένα δημοσιευθεί στον Τύπο ότι τα δύο μεγάλα κόμματα ενώ είναι ήδη υπερχρεωμένα, εξακολουθούν να δανείζονται αφειδώς από τις Τράπεζες, οι οποίες κατά τα άλλα δεν υποστηρίζουν επιχειρηματικές αναπτυξιακές δραστηριότητες;

Είναι ο ηθικισμός αποδοτικός;

Ο κατάλογος των αποκλίσεων μεταξύ ηθικισμού και ηθικής στις τρέχουσες πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα δεν έχει τελειωμό. Μήπως όμως, παρ’ όλα αυτά, ο ηθικισμός είναι αποδοτικός ως εργαλείο; Μήπως δηλαδή μπορεί να βοηθήσει την κοινωνία να βγει από τον πολύ βαθύ λάκκο που έχει πέσει;

Τα όρια της αποδοτικότητας του ηθικισμού για το εσωτερικό της χώρας έχουν εξεταστεί παραπάνω: οι κραυγαλέες αδικίες και αδιαφάνειες ακυρώνουν αυτό το εργαλείο. Κατά τα άλλα, οι υποστηρικτές αυτής της άποψης φαίνεται να έχουν στο νου τους ότι αν αυτομαστιγωνόμαστε δημοσίως και «εξομολογούμαστε» με μεγάφωνα ότι είμαστε απατεώνες, τότε μπορεί κυβερνήσεις και «αγορές» του εξωτερικού να θεωρήσουν ότι είμαστε «καλά παιδιά» και να μας συμπεριφερθούν ευνοϊκότερα. Αλλά αυτό δεν είναι παρά μία καθαρή ανοησία. Ποια τράπεζα –ή ακόμα περισσότερο ένας τοκογλύφος– δάνεισε ποτέ με ευνοϊκούς όρους κάποιον που βγαίνει στην πιάτσα και βροντοφωνάζει ότι είναι ανήθικος και άχρηστος;

Κι έπειτα, ποιος μας λέει ότι οι «έξω» αποδίδουν πράγματι σοβαρή σημασία στις ηθικίστικες προσταγές; Πότε έκαναν ανάλογες δημόσιες αυτομαστιγωτικές εξομολογήσεις οι οίκοι αξιολόγησης για τις υψηλότατες βαθμολογήσεις που έδωσαν υπέρ των μεγάλων Τραπεζών μόλις πριν αυτές καταρρεύσουν οδηγώντας στην χρεοκοπία τους επενδυτές τους και παρασύροντας στη δίνη της κρίσης ολόκληρο τον πλανήτη; Ή μήπως έχουν κάνει κάτι ανάλογο οι μεγάλες ευρωπαϊκές Τράπεζες που ζουν μόνο επειδή είναι διασωληνωμένες με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, απορροφώντας διαρκώς από αυτή πακτωλούς χρημάτων, πολύ περισσότερων από αυτά του ελληνικού Μνημονίου, χωρίς μάλιστα να έχουν αναλάβει καμία σοβαρή υποχρέωση, σε αντίθεση με τα δυσβάστακτα φορτία που ανέλαβε το ελληνικό κράτος; Και αν είναι ανήθικα τα λαμόγια στην Ελλάδα που πρωτοστάτησαν στις περιβόητες υποθέσεις των επικοινωνιών και των εξοπλισμών, δεν είναι ανήθικες οι εκμαυλίστριες εταιρείες του εξωτερικού που χρησιμοποίησαν ανάλογα μέσα σε πλείστες όσες χώρες του Κόσμου;

Οπότε;

Όλα τα παραπάνω δεν συνεπάγονται ασφαλώς ότι δεν μένει τίποτα άλλο παρά να γίνουμε σημαιοφόροι της «ρεμούλας»! Έτσι κι αλλιώς, ακόμα κι αν επιθυμούσε κανείς να διατηρήσει το ιδιότυπο οικονομικό και κοινωνικό καθεστώς του «λαϊκού καπιταλισμού» της μεταπολεμικής Ελλάδας, παρά το τεράστιο φορτίο νοσηρότητας που κουβαλάει, αυτό έχει εκ των πραγμάτων φάει τα ψωμιά του προ πολλού.

Έχει σημασία ότι η ηθική συνδέεται ευθέως με τη δικαιοσύνη, και επομένως δεν μπορεί να υπάρξει παρά μόνον ως προϊόν μιας κοινωνίας που ελεύθερα και με διαφάνεια διαλέγει την κατεύθυνση που θέλει να πάρει υπέρ της συλλογικής ευδαιμονίας. Αντίθετα, ο ηθικισμός είναι προϊόν εργαστηρίου και αποσκοπεί στο να εξωθήσει την κοινωνία προς μία συγκεκριμένη κατεύθυνση — σε βάρος των πραγματικών της συμφερόντων.

Για να μπορέσουμε όμως να απομακρύνουμε τον ηθικισμό και τους σκοπούς των εμπνευστών του πρέπει να λειτουργήσουμε ως κοινωνία που κινείται πυρετωδώς ώστε να προκύψει η εναλλακτική κατεύθυνση, με συγκεκριμένους στόχους και προτάσεις. Σήμερα, όχι αύριο, ούτε σε μία μετά θάνατον ζωή. Στην παρούσα φάση το έλλειμμα είναι πολύ μεγάλο σ’ αυτόν τον τομέα και αυτό μπορεί να αποδειχθεί κρίσιμο, ίσως και μοιραίο. Αυτό το έλλειμμα δεν είναι παρά έλλειμμα πολιτικής. Αν πραγματικά μας ενδιαφέρει να υπάρξουμε ως πολίτες και όχι ως υπήκοοι πρέπει να το καλύψουμε.

Ο Γ. Μ. Χατζηστεργίου είναι πολιτικός μηχανικός και συγγραφέας. Τα βιβλία του «Σου έχει μείνει καθόλου περιουσία;» και «Η Γη τρέμει!» κυκλοφορούν από τις εκδόσεις «Αλεξάνδρεια».

Σας ευχαριστώ για την επίσκεψη σας...