Παγωμένη σιγή απλώνεται στη χώρα. Αναμονή με σφιγμένα δόντια. Αρχισε τον Φεβρουάριο, μετά την ψήφιση στη Βουλή του δεύτερου Μνημονίου, συνεχίστηκε κατά τη διάρκεια των δύο αλλεπάλληλων εκλογικών αναμετρήσεων και διατηρήθηκε σε όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού. Φυσιολογικά: οι άνθρωποι κουράστηκαν να διαμαρτύρονται, να αμύνονται, συχνά να συγκρούονται, να ανησυχούν διαρκώς, να βυθίζονται στην κατάθλιψη. Το καλοκαίρι πρόσφερε την αναγκαία ανάπαυλα για ξεκούραση και ανασύνταξη, για σκέψη και οργάνωση στρατηγικών επιβίωσης σε ένα μέλλον που διαγράφεται ζοφερό μετά βεβαιότητος.

Το φετινό καλοκαίρι ήταν βαρύ, τα κύματα καύσωνος παρατεταμένα και διαδοχικά· με τον τρόπο του, υπενθύμιζε ότι όλα βαραίνουν, όλα αλλάζουν βαθιά, πολύ βαθιά, και όχι μόνο στην Ελλάδα, σε όλη την Ευρώπη. Δεν είναι μια περιοδική κρίση, μια παροδική ύφεση, που αντιμετωπίζεται με διορθωτικές κινήσεις και τεχνικά οικονομικά μέτρα. Είναι κρίση δομική, που πλήττει τον πυρήνα του μοντέλου παραγωγής και του μοντέλου διακυβέρνησης. Κατά τούτο είναι κρίση πολιτικής, υπό την έννοια ότι αναδιατάσσονται βίαια η πολιτική πράξη και η πολιτική σκέψη, γκρεμίζονται οι προσδοκίες και η αυτονόητη κανονικότητα που όριζε τους βίους εκατομμυρίων ανθρώπων σε ανεπτυγμένες δημοκρατικές χώρες της Δύσης. Και στον πυρήνα της συντελείται βεβαίως μια βίαιη αναδιάταξη σχέσεων κυριαρχίας. Η αχαλίνωτη, αρρύθμιστη επέκταση της χρηματοπιστωτικής βιομηχανίας, ιδίως στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης, εξελίσσεται πλέον εις βάρος των κρατών, των κοινωνιών και εντέλει εις βάρος της δημοκρατίας, όπως αυτή διαμορφώθηκε στον δυτικό κόσμο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Οι διαπιστώσεις αυτές, οπωσδήποτε γενικευτικές, πηγάζουν δυστυχώς από την καθημερινή εμπειρία. Ιδίως στην Ελλάδα, που επλήγη πρώτη και με ιδιαίτερη σφοδρότητα από τη Μεγάλη Υφεση και την κρίση χρέους, έχουμε το θλιβερό προνόμιο να παρακολουθούμε από πρώτο χέρι, πάνω στο σώμα μας, τον ραγδαίο μετασχηματισμό: τη δραματική μείωση των εισοδημάτων, την ερήμωση της οικονομίας, την καλπάζουσα ανεργία, την απόγνωση των νέων, τη συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους, την πληβειοποίηση των κατώτερων και των μικρομεσαίων στρωμάτων· τέλος, την εξαθλίωση των περιθωριακών ομάδων να απλώνεται και να τρομοκρατεί τους πάντες σαν προεικόνιση κοινού μέλλοντος.

Ακριβώς αυτή η εξαθλίωση, περιορισμένη ακόμη σε μειονοτικές ομάδες πληθυσμού, είναι ένα όριο συναγερμού. Το άλλο όριο είναι η περιστολή των δημοκρατικών λειτουργιών και η περιστολή των ελευθεριών στο όνομα της οικονομικής ανάγκης. Και οι δύο συναγερμοί έχουν σημάνει. Μπορεί η υλική εξαθλίωση να είναι περισσότερο ευδιάκριτη και αισθητή, εντούτοις το ίδιο επικίνδυνη για τον κοινωνικό βίο είναι και η ηθική παρακμή και η αναδυόμενη δυσπιστία προς τη δημοκρατία εξαιτίας ανίκανων, φαύλων ή επίορκων λειτουργών της δημοκρατίας. Μια τέτοια ηθική και πολιτική αποσάθρωση, εφόσον δεν ανασταλεί, μπορεί να οδηγήσει αφενός σε συμμοριοποίηση του κοινωνικού χώρου, αφετέρου σε αυταρχισμό στο πολιτικό πεδίο.

Δυστυχώς, στην πράξη αλλά και στον λόγο των εκλεγμένων κυβερνώντων και των ηγετικών ελίτ διακρίνεται, όλο και εντονότερα, μια διαρκής υποχώρηση και ηττοπάθεια: ο όγκος των προβλημάτων τους καταπλακώνει, συμπεριφέρονται σαν να αδυνατούν να διαχειριστούν τα προβλήματα, σαν να περιμένουν από τον ξένο παράγοντα να υπαγορεύει διαρκώς μέτρα, τρόπους, λύσεις, τεχνικές. Ολα έρχονται απέξω: σκέψη, στρατηγική, πολιτικές οδηγίες - και ρευστότητα σαν κορτιζόνη στον αναίσθητο ασθενή.

Δυόμισι χρόνια τώρα, η εγχώρια ηγεσία έχει χάσει κάθε κύρος και αξιοπιστία, εντός και εκτός. Και έχει αποτύχει να αποκαταστήσει στοιχειωδώς το αίσθημα δικαίου. Την ίδια ώρα, όμως, παρατηρούμε ότι εξελίσσεται με αμείωτη ένταση μια λαφυραγωγία επί των άδηλων πόρων και των φανερών ερειπίων, είτε με τη διαιώνιση του καρκινογόνου κομματικού κράτους είτε με μαζικές, βιαστικές και τελεσίδικες εκχωρήσεις δημόσιων αγαθών, χωρίς να εντάσσονται σε ένα ανακοινωμένο σχέδιο. Επιπλέον, τρομάζει πλέον η εικόνα που εκπέμπεται από τους κυβερνώντες, από τα λόγια και τα έργα τους: συμπεριφέρονται σαν να μην έχουν καμία αίσθηση της πραγματικότητας, των αντοχών και των ορίων της κοινωνίας. Σαν να θεωρούν ότι η κατάρρευση είναι μακριά ακόμη, ότι «δεν γίναμε ακόμη Αργεντινή», σαν να ροκανίζουν τον χρόνο έως ότου μεταστραφεί η Ευρώπη και επέμβουν οι ξένοι και μας σώσουν με ένα Ναυαρίνο. Οικτρός τακτικισμός και εθελοτυφλία.

Δεν υπάρχουν λύσεις εύκολες ή ανώδυνες. Ούτε τοπικές. Θα βυθιστούμε κι άλλο. Και θα αρχίσουμε να αναδυόμαστε μόνον εφόσον αναδειχτούν νέοι ηγέτες, νέες ιστορικές στοχεύσεις, νέα συλλογική αφήγηση και ανανεωμένοι δεσμοί συνοχής.