Της Ζέζας Ζήκου


Ζήτω οι δανειστές μας. Ζήτω τα μικροτσίπ. Ζήτω η εικονική πραγματικότητα. Ζήτω τα μεταλλαγμένα προϊόντα. Ζήτω οι κρίσεις. Ζήτω το Ιντερνετ. Ζήτω ο νέος άνθρωπος. Ζήτω η παγκόσμια κυβέρνηση. Ζήτω η νέα τάξη. Ζήτω η οικονομική θεωρία της ευτυχίας. Πήρα αγκαλιά την ουτοπική γοητεία της νέας θεωρίας και έφυγα μαζί με τη Μαρίτα για να διερευνήσω την ευημερία χωρίς σύνορα στο βασίλειο του Μπουτάν...

Σε μια «επανάσταση ενάντια στη θρησκεία των αριθμών» με έχουν καλέσει ο Τζόζεφ Στίγκλιτς και ο Αμάρτια Σεν. Οι δύο κορυφαίοι νομπελίστες οικονομολόγοι υποστηρίζουν πως το ΑΕΠ είναι ένας παραπλανητικός δείκτης για την ανάπτυξη. Στο επίκεντρο των μετρήσεων πρέπει να μπει ο άνθρωπος και δείκτες όπως η ευτυχία και η ποιότητα ζωής. Κεντρική ιδέα της θεωρίας είναι ότι το βάρος πρέπει να δοθεί στην ποιότητα ζωής των πολιτών αντί στη στείρα μέτρηση της οικονομικής παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών, η οποία στην πραγματικότητα μας παραπλανά.

Δυστυχώς, ο Νικολά Σαρκοζί, ο οποίος ανέθεσε σε μία επιτροπή σοφών, αποτελούμενη από τους Τζόζεφ Στίγκλιτς και Αμάρτια Σεν και τον πανεπιστημιακό Ζαν-Πολ Φιτουσί, να καταρτίσει εναλλακτικούς δείκτες μέτρησης ευημερίας του ΑΕΠ, δεν πρόλαβε να τους εφαρμόσει! Συμφωνώ να παύσει το ΑΕΠ να θεωρείται φετίχ και να συνεκτιμώνται άλλες εκτός αγοράς δραστηριότητες, που θα κάνουν τους ανθρώπους ευτυχισμένους και ευημερούντες, καθώς την κατάρρευση του δικού μας ΑΕΠ δεν την αντέχω πλέον. Με ένα τέτοιο μοντέλο, όλοι –πλην της Μέρκελ– θα είμαστε ευτυχείς.

Ο Αμερικανός οικονομολόγος Τζότζεφ Στίγκλιτς, που έλαβε το Νομπέλ Οικονομίας το 2001, και ο Ινδός Αμάρτια Σεν, που τιμήθηκε με την κορυφαία διάκριση το 1989, αναπτύσσοντας την οικονομική θεωρία της ευτυχίας, υποστηρίζουν ότι «οι περισσότεροι άνθρωποι προσπαθούν να διαμορφώσουν μια εικόνα της πραγματικής τους αξίας. Ορισμένους, όμως, δεν τους απασχολεί το γεγονός ότι δεν υπάρχουν απτά στοιχεία»!

Παρά την οικονομική κρίση, οι Βρετανοί ζουν σε ένα από τα πλουσιότερα κράτη του πλανήτη. Ομως, πόσο χαρούμενοι είναι; Ο Βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον έδωσε εντολή για ένα νέο πρόγραμμα μέτρησης του συνολικού επιπέδου ικανοποίησης των Βρετανών από τη ζωή τους. Η Βρετανία προστίθεται στις λιγοστές χώρες του κόσμου (Μπουτάν, Γαλλία, Καναδάς) που άρχισαν να μετρούν επισήμως την ευημερία των κατοίκων με γνώμονα όχι μόνο το ΑΕΠ αλλά και προσωπικές παραμέτρους. Ολο και περισσότερο αναγνωρίζεται διεθνώς το ότι, για να μετρήσει κανείς την εθνική ευημερία και την πρόοδο, πρέπει να αποκτήσει συνολικότερη εικόνα και να μην εστιάσει μόνο στο ακαθάριστο εθνικό προϊόν, θεωρούν οι Βρετανοί ειδήμονες.

Η ανάλογη έρευνα έχει διενεργηθεί και στον Καναδά με ερωτήσεις όπως «Πόσο απολαμβάνετε τη ζωή σας;» και «Νιώθετε ικανοποιημένοι με τα συνολικά επίπεδα του χρέους σας;». H ικανοποίηση των Βρετανών έχει μείνει καθηλωμένη στα επίπεδα της δεκαετίας του 1950, παρόλο που το βιοτικό τους επίπεδο έχει ανεβεί εντυπωσιακά από τότε, διαπίστωση που ονομάζεται και «παράδοξο του Ιστερλιν», από το όνομα του οικονομολόγου Ρίτσαρντ Ιστερλιν.

Ας επιδιώξουμε, λοιπόν, τα οικονομικά της ευτυχίας. Από αυτή την άποψη, το βασίλειο του Μπουτάν στα Ιμαλάια βρίσκεται στην πρωτοπορία. Πριν από 40 χρόνια, ο τέταρτος βασιλιάς του Μπουτάν έκανε μια αξιοσημείωτη επιλογή: αποφάσισε ότι το Μπουτάν θα αναζητήσει την «ακαθάριστη εθνική ευτυχία» παρά το υψηλό ΑΕΠ ! Από τότε, η χώρα πειραματίζεται με μια εναλλακτική, ολιστική προσέγγιση στην ανάπτυξη, που δίνει την έμφαση όχι μόνο στην οικονομική ευημερία αλλά και στον πολιτισμό, στην ψυχική υγεία, στην αλληλλεγγύη και την ενότητα της κοινωνίας. Δεκάδες ειδήμονες επισκέπτονται το Μπουτάν για να εξετάσουν τις επιδόσεις της χώρας. Και έχουν συμφωνήσει πως μεγαλύτερη σημασία έχει η ενίσχυση της ευτυχίας παρά η ενίσχυση του ΑΕΠ.

ΥΓ. Ομως, την αναζήτηση της δικής μου ευτυχίας τη διεκδικεί η «δική μου» Κωνσταντινούπολη. Με προκαλεί και η καπιταλιστική ευφορία της Βραζιλίας και της «Κινδίας» (Κίνα+Ινδία). Εκεί, η Ιστορία ξεκινά από την αρχή. Εκεί δημιουργείται ανακατανομή της ελπίδας. Μόλις πριν από δέκα χρόνια, οι Ηνωμένες Πολιτείες ονειρεύονταν να γίνουν η νέα ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Σήμερα έχουν καταληφθεί από μελαγχολία, την ίδια μελαγχολία που είχε καταλάβει την Ευρώπη μετά τους πολέμους του 20ού αιώνα και η οποία δυστυχώς επανήλθε. Η ολέθρια κρίση αποκάλυψε, επιπλέον, μια βαθιά πνευματική διαφθορά των ελίτ: η παρακμή της δυτικής ηθικής ίσως να είναι το γεγονός του αιώνα.

Χρόνια πολλά