του Βασίλη Κρεμμυδά
Η Επανάσταση του 1821 παρουσιάζεται, από τα σίριαλ της τηλεόρασης µέχρι τα σχολικά βιβλία Ιστορίας, ως αποτέλεσµα αφύπνισης των σκλαβωµένων, γιατί τα τελευταία χρόνια πριν από το 1821 η καταπίεση από τον κατακτητή είχε γίνει αφόρητη, ως αντίδραση στον κατακτητή που ξεπέρασε κάθε όριο· παρουσιάζεται ως εξέγερση που οφείλεται στην ιδέα της ελευθερίας, αλλά οδήγησε στην ελευθερία χάρη στην επέµβαση των ξένων: ακούστηκε και αυτό τα τελευταία χρόνια, «ας µην ήταν οι ξένοι στο Ναυαρίνο...».
Μια επανάσταση ολόκληρη εµφανίζεται ως αγανάκτηση, χωρίς µπούσουλα, που έφερε την ελευθερία χάρη στην καλοσύνη, αλλά και για το συµφέρον τους, των µεγάλων της Ευρώπης. Ολα αυτά ακυρώνουν ή δυσχεραίνουν κάθε προσπάθεια να πλησιάσουµε την ιστορική αλήθεια· το ιστορικό ψεύδος είναι πιο εύπεπτο και πιο γοητευτικό σε κοινωνίες µε ιστορική παιδεία από «µισή κι ανέσωστη» έως ανύπαρκτη και µε σχολική ιστορική παιδεία που δεν γνωρίζει άλλο από την περιγραφή – την ανώδυνη.
Στην πραγµατικότητα, η Επανάσταση ήταν εξαιρετικά προετοιµασµένη µέχρι την παραµικρή λεπτοµέρεια και ιδεολογικά θωρακισµένη. Είχε συγκεκριµένο µπούσουλα και σαφέστατο αίτηµα. Πίσω από όλα υπάρχει µηχανισµός, η Φιλική Εταιρεία. Η προετοιµασία, η επιλογή του χρόνου, η ιδεολογική θωράκιση, η εξεύρεση υλικών µέσων ήταν έργο αυτού του µηχανισµού.
Η Φιλική Εταιρεία είχε αποφασίσει να αρχίσει η Επανάσταση από δύο σηµεία· τις παραδουνάβιες Ηγεµονίες και την Πελοπόννησο. Φαίνεται, ότι το σχέδιο ήταν η νικηφόρα πορεία της Επανάστασης στις Ηγεµονίες να συνενωθεί µε το δεύτερο σηµείο, την Πελοπόννησο. Εκεί λοιπόν, στις Ηγεµονίες, στις24 Φεβρουαρίου 1821, από το «γενικόν στρατόπεδον του Ιασίου», κυκλοφόρησε µία Προκήρυξη µε τον τίτλο «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος» και µε την υπογραφή του αρχηγού της Φιλικής Εταιρείας Αλέξανδρου Υψηλάντη. Από εκεί εκπέµπεται όλη η ιδεολογία του Εικοσιένα· είναι το ιδεολογικό του µανιφέστο.
Η προκήρυξη είναι ένα συγκροτηµένο και σοφό κείµενο· αρχίζει µε αυτό που συµβαίνει στην Ευρώπη: «Οι λαοί της Ευρώπης πολεµούντες υπέρ των ιδίων ∆ικαιωµάτων και της ελευθερίας αυτών, µας επροσκάλουν εις µίµησιν...».
Τα λίγα αυτά λόγια είναι γεµάτα µηνύµατα· µε κυριότερα τα δύο: ότι µε τις πρώτες λέξεις συνδέεται αµέσως η Ελληνική Επανάσταση µε την Ευρώπη αποκλειστικά – µάλιστα µε τους λαούς της· και ότι το σύνθηµα που προβάλλεται πρώτο πρώτο είναι τα ∆ικαιώµατα.
Εµφανίζει, µε άλλα λόγια, ο συντάκτης της Προκήρυξης την Ελληνική Επανάσταση ώς ένα µέρος της γενικότερης επαναστατικής κινητικότητας της Ευρώπης και υποδεικνύει ως λόγο της τα ∆ικαιώµατα: δικαιώνει την Επανάσταση και προβάλλει αιτήµατα. Ας σηµειώσουµε ότι η λέξη ∆ικαιώµατα είναι από τα κεντρικότερα κηρύγµατα του ∆ιαφωτισµού.
Ασφαλώς, πρώτο από τα ∆ικαιώµατα εγγράφεται η ελευθερία: οι λαοί της Ευρώπης, µολονότι δεν είναι υπόδουλοι σε ξένο κατακτητή, παλεύουν για περισσότερη ελευθερία, προφανώς πολιτική και κοινωνική, γιατί η ελευθερία οδηγεί στην ευδαιµονία.
Το προσκλητήριο για συµµετοχή στην Επανάσταση, για να πάρουν οι υπόδουλοι Ελληνες τα όπλα, είναι δυνατό – κοντά στην ελευθερία και τα ∆ικαιώµατα προστέθηκε η νέα λέξη: «πατρίς». Αναγκαία ήταν και η προπαγάνδιση των καταστροφών και της υποτίµησης από τον κατακτητή: «Είναι καιρός να αποτινάξωµεν τον αφόρητον τούτον Ζυγόν, να ελευθερώσωµεν την Πατρίδα, να κρηµνίσωµεν από τα νέφη την ηµισέληνον, διά να υψώσωµεν... τον Σταυρόν, και ούτω να εκδικήσωµεν την πατρίδα και την Ορθόδοξον ηµών πίστιν από την ασεβή των ασεβών καταφρόνησιν... Η πατρίς θέλει ανταµείψη τα ευπειθή και γνήσιά της τέκνα µε τα βραβεία της δόξης και τιµής...».
Το απόσπασµα έχει την αξία της ευρείας χρήσης της λέξης «πατρίς» – αργότερα θα κάνει την εµφάνισή της και η λέξη «πολίτης» και αυτή γνήσιο τέκνο της Γαλλικής Επανάστασης.
Το ιδεολογικό ένδυµα του Εικοσιένα θα ολοκληρωθεί µε την αναφορά στους αρχαίους προγόνους, που άµεσοί τους κληρονόµοι τους είναι οι υπόδουλοι Ελληνες· γίνεται λόγος όχι µόνο για ελευθερία, αλλά και για ανεξαρτησία. Το στίγµα λοιπόν είναι σαφέστατο: κάναµε την Επανάσταση µε ιδεολογικό στήριγµα τα κηρύγµατα του ∆ιαφωτισµού και µε το βλέµµα στραµµένο στη Γαλλική Επανάσταση, όπου ένας ελεύθερος λαός παλεύει για πολιτική και κοινωνική ελευθερία· διεκδικήσαµε ελευθερία και ανεξαρτησία ως ∆ικαίωµα ενθυµούµενοι τα κατορθώµατα των ένδοξων προγόνων προκειµένου να υπερασπιστούµε την ελευθερία µας. Επρόκειτο για τη µοντέρνα, την αστική ιδεολογία της εποχής: «Ας καλέσωµεν λοιπόν εκ νέου... την ελευθερίαν εις την κλασικήν γην της Ελλάδος! Ας συγκροτήσωµεν µάχην µεταξύ του Μαραθώνος και των Θερµοπυλών... Εις τα όπλα λοιπόν φίλοι, η Πατρίς Μάς Προσκαλεί!».
Ο Βασίλης Κρεµµυδάς είναι οµότιµος καθηγητής του Πανεπιστηµίου Αθηνών.
politicalreviewgr